Mavzu: Kobalt va nikel elementlari

---

Mavzu: Kobalt va nikel elementlari 

 

Reja: 

 

1.

 

Kobalt va nikelementlari haqida ma’lumot 

2.

 

Kobalt va nikel elementlari xossalari 

3.

 

Kobilt va nikel elementlarini olinishi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Kobalt 

        Kobalt - kimyoviy elementlar davriy jadvalining to‘rtinchi davrning to‘qqizinchi elementi. Formulasi Co. 

Kobaltning formulasi, uning lotincha nomi – «Cobaltum»ning dastlabki ikki harfidan kelib chiqqan bo‘lib, u olmon 

tilidagi «kobold» — «uy pakanasi», «uy gnomi» ma’nolarini angltadi. 

 

Oddiy modda sifatidagi kobalt Co – oqish, lekin biroz sarg‘ishga tortadigan kumush rangli modda.  U ikki xil kristall 

modifikatsiyalrga ega, bular: geksagonal zich strukturali kobalt – α-Co , hamda, kubsimon panjarali strukturali 

kobalt bo‘lmish β-Co. 

Tarixi va atama etimologiyasi. 

Kobaltli birikmalar insoniyatga qadimdan ma'lumdir. Chunonchi qadimgi Misr ehromlarida, moviy kobaltli oynalar, 

emal, hamda bo‘yoqlar topilgan. Masalan Tutanhamon sag‘anasidan sayqallangan moviy kobaltli oyna qoldiqlari 

juda ko‘p miqdorda topilgan bo‘lib, lekin ularga haqiqatan ham inson ishlov berganmi, yoki, bu tabiiy ta'sirlar 

natijasida shunday holatga kelganmi, hozircha noma'lum. (Kobaltli moviy bo‘yoqlarni tayyorlashning zamonaviy 

usuli 1800-yillar atrofida yuzga kelgan). Tog‘-kon hududlarida yashovchi va asosan konchilik bilan kun kechiruvchi 

qadimgi Yevropa xalqlari, rudalardagi o‘z tarkibida mishyak va kobalt tutgan bir mineralni ham, qadimgi 

afsonalarda uchraydigan tog‘ (kon) jini nomiga ko‘ra Kobold deb atashgan. Bu mineral qiziganida, uning tarkibidan 

zaharli mishyak oksidlari ajralib chiqib, rudani eritish bilan shug‘ullanuvchi temirchi va boshqa ustalarni zaharlagan. 

Ushbu zaharlanish hodisasini ham odamlar o‘sha tog‘ jinining qilmishi sifatida qarashgan. 

 

O‘sha mineralni diqqat bilan o‘rganib chiqqan shved mineralogi Georg Brandt, 1735-yilda undan sof holdagi 

kobaltni ajratib olishga muvaffaq bo‘ladi. U shuningdek, oynalarga moviy rang bag‘ishloivchi unsur aynan ushbu 

kimyoviy element ekanligini ham aniqladi. (Uning bu xossasidan qadimgi Ossuriya va Bobilda ham foydalanilgani 

ma'lum). 

 

Tarqalganligi. 

Kobaltning yer qobig‘idiagi massa ulushi 4·10−3 % ni tashkil etadi. U ko‘plab minerallar tarkibiga kiradi. Xususan, 

karolit (CuCo2S4), linneit (Co3S4), kobaltin (CoAsS), sferokobaltit (CoCO3), smaltin (CoAs2), skutterudit 

(Co,Ni)As3 va boshqalar tarkibida kobalt atomlari mavjud bo‘ladi. Hozirgi kunda ilm-fanga kobaltli minerallarning 

jami bilan 30 ga yaqin turi ma’lum. Odatda kobaltga temir, mis, xrom, nikel va marganets elementlari yo‘ldosh 

bo‘ladi. Dengiz va okeanlar suvidagi kobalt miqdori taxminan (1,7)·10−10 % deb baholanadi. 

Asosiy konlari. 

Hozirda eng ko‘p miqdorda kobalt konlariga ega bo‘lgan mamlakat Kongo Demokratik Respublikasi hisoblanadi. 

Kongo DR shuningdek kobalt eksporti bo‘yicha dunyoda yetakchi mamlakatdir. Shuningdek, Zambiya, Qozog‘iston, 

Rossiya, Fransiya, Kanada va AQSh hududlarida ham kobalt konlari mavjud. 

Olinishi. 

Kobaltni asosan nikel rudalaridan ajratib olinadi. Bunda nikelli rudaga ammiak yoki, oltingugurt kislotasi bilan 

ishlov beriladi. Shuningdek, pirometallurgiya usulidan ham foydalaniladi. Xossalariga ko‘ra kobaltga yaqin bo‘lmish 

nikeldan, kobaltni ajratib olish uchun xlordan foydalaniladi. Bunda kobalt xlorati (Co(ClO3)2) cho‘kindi sifatida 

cho‘kib, nikelli birikmalar esa, eritma tarkibida saqlanib qoladi. 

Izotoplari. 

 

---

Tabiatda kobaltning faqat bitta barqaror 59Co izotopi mavjud bo‘lib, uning tarqalganligi tabiiyki 100% ni tashkil 

qiladi. Bundan tashqari kobaltning 22 xil radioaktiv izotoplari ma'lum. 

Kobaltning fizik xossalari. 

Kobalt – ikki xil modifikatsiyada mavjud bo‘ladigan qattiq metall. Xona haroratidan to 427 °C haroratgacha bo‘lgan 

intervalrda kobaltning α-modifikatsiyasi, 427 °C darajadan boshlab toki erish harorati bo‘lmish 1494 °C darajagacha 

esa kobaltning β-modifikatsiyasi barqaror bo‘ladi. Kobalt – ferromagnetik bo‘lib, Kyuri nuqtasi 1121 °C ni tashkil 

etadi.  Unga sarg‘ish rang bag‘ishlovchi narsa esa, kobalt sirtida hosil bo‘ladigan oksidlarning yupqa qatlamidir. 

Kimyoviy xossalari. 

Havoda kobalt 300 °C dan yuqori haroratlarda oksidlanadi. 

Xona haroratidagi barqaraor kobalt oksidi, shpinel strukturali murakkab oksid bo‘lmish Co3O4 ko‘rinishida bo‘ladi. 

Uning kristall stru 

ktirasidagi tugunlaridan bir qismini Co2+ ionlari, boshqa qismini esa Co3+ ionlari egallagan bo‘ladi. Bunday oksid 

900 °C dan yuqori haroratlarda CoO hosil bo‘lishi bilan parchalanadi. 

Yuqori haroratlarda CoO oksidning α- va β- shakllarini olish mumkin. 

Kobaltning barcha oksidlari vodorod orqali tiklanadi: 

Co3O4 + 4H2 → 3Co + 4H2O 

Kobalt (III) oksidini, kobaltli birikmalarni qizdirish orqali olish mumkin. Masalan: 

4Co(OH)2 + O2 → 2Co2O3 + 4H2O 

Boshqa birikmalari: 

Kobalt qizdirilganda galogenlar bilan reaksiyaga kirishadi: 

2Co + 3F2 → 2CoF3 

Co + Cl2 → CoCl2 

· Oltingugurt bilan kobalt 2 xil turdagi CoS modifikatsiyalarini hosil qiladi. Ulardan birinchisi sarg‘ish-

kumushsimon rangli α-shakl bo‘lib, uni kukunlarni eritishda hosil qilinadi; va ikkinchisi qora rangdagi β-shakl 

bo‘lib, uni eritmalardan cho‘kindi tarzida hosil qilinadi. 

· Serovodorod atmosferasida qizdirish orqali murakkab sulfid Со9S8 olinadi. 

· Kobalt kimyoviy birikma hosil qilmasdan ham vodorodni eritishi mumkin. Bilvosita usul bilan kobaltning ikki xil 

stexiometrik gidridlari СоН2 va СоН sintez qilingan: 

·Boshqa oksidlovchi elementlar, xususan uglerod, azot, fosfor, selen, bor, kremniy kabilar bilan ham kobalt 

murakkab birikmalar hosil qiladi va odatda aralashma holida bo‘ladigan bunday birikmalardagi kobalt elementi 1, 2 

va 3 – oksidlanish darajalarini namoyon qiladi. 

· Kobaltning CoSO4, CoCl2, Со(NO3)2 tuzlarining eritmalari suvda och pushti rang hosil qiladi. Kobaltning 

spirtlardagi eritmalari to‘q-ko‘k rangda bo‘ladi. Kobaltning ko‘p tuzlari eruvchan emas. 

· Kobalt (asosan ammiak bilan) kompleks birikmalar hosil qiladi. 

 

---

Uning nisbatan barqaror komplekslari sariq rangli [Co(NH3)6]3+ tuzlari va qizil yoki pushti rangli 

[Co(NH3)5H2O]3+ tuzlaridir. 

· Kobalt shuningdek CN−, NO2− va boshqalar asosida ham komplekslar hosil qiladi. 

Qo‘llanilishi. 

Po‘latni kobalt bilan legirlash orqali uning issiqqa bardoshliligi hamda mexanik xossalari orttiriladi. Tarkibida kobalt 

bo‘lgan qotishmalardan, ishlov beruvchi uskunalar ? parma, arra va shu kabilar tayyorlanadi. 

Kobaltli qotishmalarning magnit xossalari, magnit yozuvlari sohasida, shuningdek, elektromotor hamda, 

transformatorlarning o‘zaklarida qo‘llaniladi. 

Doimiy magnit ishlab chiqarish uchun, tarkibida 50% gacha kobalt, hamda, vanadiy va xrom tutgan qotishma 

tayyorlanadi. 

Shuningdek kobalt kimyoviy reaksiyalar uchun (masalan ammiak ishlab chiqarishda) katalizator sifatida ham 

qo‘llanadi. 

Litiy-kobalt, litiyli batareyalar ishlab chiqarishda, yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan musbat elektrod sifatida 

qo‘llaniladi. 

Kobalt silitsidi juda yaxshi termoelektr xossalariga ega bo‘lib, undan termoelektr generatorlari ishlab chiqarishada 

foydalaniladi. 

Yarim yemirilish davri 5.271 yil bo‘lgan kobalt-60 radioaktivi, tibbiyotda hamda, gamma-defektoskopiyada 

qo‘llaniladi. 

Shuningdek radioaktiv kobalt 60Co, radioizotop energiya manbalari uchun yoqilg‘i sifatida qo‘llaniladi. 

Biologik ahamiyati. 

Kobalt – organizm uchun o‘ta zarur bo‘lgan mikroelemntlardan biridir. U vitamin B12 – (kobalamin) tarkibiga 

kiradi. Kobalt elementi organizmdagi qon hosil bo‘lishida, asab tizimi faoliyatida, hamda jigar ishida, shuningdek, 

ferment reaksiyalarida ishtirok etadi. Odam tanasining kundalik kobalt ehtiyoji 0,007-0,015 mg ni tashkil etadi. 

Inson tanasi vaznining har bir kilogramm ulushiga o‘rtacha 0.2 mg kobalt miqdori to‘g‘ri keladi. Organizmda kobalt 

yetishmasligidan akobaltoz nomli kasallik kelib chiqadi. 

Shuningdek organizmda kobaltning me’yoridan ortib ketishi ham xavflidir. 

XX-asrning 60-yillarida  sharob (pivo) ishlab chiqaruvchi ba’zi korxonalar, quyish, to‘kish jarayonlarida yuzaga 

keladigan ko‘piklashish holatini barqarorlashtirish uchun kobalt tuzlaridan foydalanishar edi. Natijada esa, bunday 

usul yordamida tayyorlangan sharob mahsulotlarini muntazam iste’mol qilgan kishilarda, yurak va jigar borasida 

jiddiy nojo‘ya ta’sirlar kuzatildi va ularning aksariyati iste’molchining o‘limi bilan yakunlandi. Shu tufayli, kobalt 

moddasidan ichimlik ishlab chiqarishda foydalanish ko‘plab mamlakatlarda qonun bilan ta’qiqlan 

gan. Kobalt changining havodagi ruxsat etilgan chegaraviy konsentratsiyasi 0,5 mg/m³ . ichimlik suvi tarkibidagi 

kobalt tuzlarining ruxsat etilgan chegaraviy konsentratsiyasi 0,01 mg/l. 

Kalamushlrda sinab ko‘rilgan chegaraviy toksik dozasi 50 mg. Kobaltning ayniqsa Со2(СО)8 kobalt oktakarbonil 

bug‘lari ko‘rinishi eng toksik xossalarni namoyon qiladi. 

Jahon bozoridagi 1 kg kobalt narxi o‘rtacha 26 AQSH dollariga baholangan (10-yanvar 2015 yil holatiga). 

Umumiy ma'lumotlar Nomi Kobalt; 

 Formulasi Co Raqami 27, 4-davr, VIIIB guruh; 

---

Kashf etgan olim. 

Georg Brandt. 

Kashf etilgan sana 

 

1735-yil, 

 

Kashf etilgan davlat 

 

Shvetsiya; 

 

Atom xossalari 

 

Atom raqami 

 

58,933195(54) m.a.b. (g/mol); 

 

Elektron konfiguratsiyasi 

 

[Ar] 3d7 4s2 

 

Atom radiusi 

 

125 pm; 

 

Kimyoviy xossalari 

 

Kovalent radiusi 

 

116 pm; 

 

Ion radiusi 

 

(+3e) 63 (+2e) 72 pm; 

 

Elektromanfiyligi 

 

1,88 (poling shkalasi bo‘yicha); 

 

Elektrod potensiali 

 

E0(Co2+/Co) = −0,277 V; 

 

Oksidlanish darajasi 

 

3, 2, 0, −1 

 

Ionizatsiya energiyasi 

 

(birinchi elektron) 

 

758,1 kJ/mol;( 7,86 eV); 

 

Termodinamik xossalari 

 

Zichligi (m.sh.) 

 

8,9 g/sm3; 

---

 

Erish harorati 

 

1768 K; 

 

Qaynash harorati 

 

3143 K; 

 

Solishtirma erish issiqligi 

 

15,48 kJ/mol; 

 

Solishtirma bug‘lanish issiqligi 

 

389,1 kJ/mol; 

 

Molyar issiqlik sig‘imi 

 

24,8 kJ/(K·mol); 

 

Molyar hajmi 

 

6,7 mol/sm3; 

 

Issiqlik o‘tkazuvchanligi 

 

(300 K) 100 Vt/(m·K); 

 

Debay harorati 

 

385 K; 

 

Struktura panjarasi shakli 

 

Geksagonal; 

 

Panjara parametrlari 

 

a=2,505 c=4,089 Å; 

 

c/a nisbati 

 

1,632 

 

Shodiyor, [20.12.2021 16:25] 

Nikel qimmatbaho metall bo’lib, tashqi ko’rinishi kumushga o’xshaydi. Bu ko’plab sohalarning, ayniqsa sanoat va 

tibbiyotning muhim xom ashyosi. 

 

Kimyoviy belgisi Ni 

Lotincha nomi  Niccolum 

Atom raqami  28 

Davr  8 

Nisbiy atom massasi 58.69 

Guruh  8.B 

Oksidlanish darajasi  0, 2, 3 

Elektron konfiguratsiya  

Aggregatsiya holati  Qattiq 

CAS raqami 7440-02-0 

Ochilishi 1751 yil 

---

Ionlanish energiyasi [eV]   7.63 

Elektrmanfiylik 1.91 

Zichligi 8.902 g /sm³ 

 

Nikel – bu tangalardan tortib, avtomobilsozlik sanoatiga qadar keng qo’llaniladigan metall. O’zbekistonda nikel 

kamroq mamlakat va shuning uchun nikelga bo’lgan ehtiyojigachet el bog’liq. Dunyoda nikelga bo’lgan talab 

texnologiyaning rivojlanishiga mutanosib ravishda o’sib bormoqda. Siz bizning maqolamizda qazib olish va qayta 

ishlashdagi qiyinchiliklar tufayli qiymati oshgan nikel ishlab chiqarishdan tortib, inson sog’lig’iga ta’siriga qadar 

ko’plab ma’lumotlarni topishingiz mumkin. 

 

Nikelning kashf etilish tarixi. 

 

Taxminlarga ko’ra, nikel miloddan avvalgi 20-yilga to’g’ri keladi. Qadimgi Xitoy manbalarida oq nikel miloddan 

avvalgi 1500 yilda ishlatilganligi haqida ma’lumotlar mavjud. Ba’zi manbalarda xitoyliklar miloddan avvalgi 3000 

yilda nikel rudalarini eritib qurol va shamdonlar yasaganlar. Biroq, tashqi ko’rinishidagi o’xshashlik tufayli kumush 

bilan aralashtirilgan nikeldan aniq foydalanish sanasini aniqlash deyarli mumkin emas. Nikelni ro’yxatdan o’tkazish 

17-asrda amalga oshiriladi. U 1751 yilda shved mineralogi va kimyogari baron Aksel Fredrik Kronstedt tomonidan 

kashf etilgan. Kronstedt nikelni misdan ajratishga harakat qilayotganda nikelni oldigan. Birinchi nikel tanga 1881 

yilda Shveytsariyada ishlab chiqarilgan. Nikel qayta ishlanadigan birinchi metallurgiya korxonasi 1824 yilda 

Avstriyada tashkil etilgan. 1865 yildan boshlab Yangi Kaledoniya orollaridagi boy nikel konlari topilgan. Ba’zi 

tarixiy tangalarda nikel tarkibi ham topilgan. 

 

Nikelning kimyoviy xossalari 

» Ni » belgisi bo’lgan nikelning atom raqami 28 , atom massasi 58.69, atom radiusi 135 pm. U 1455 C darajada 

eriydi. U juda qatiq metalldir. Nikel davriy jadvaldagi oraqil metallari qatoriga kiradi. U yaltiroq, oltinga o’xshash, 

kumush-oq rangga ega bo’lgan qattiq metalldir. U mis, xrom, alyuminiy, qo’rg’oshin, kobalt, oltin va kumush kabi 

metallar bilan hosil bo’lgan ko’plab qotishmalarda qo’llaniladi. Uning kristalli tuzilishi yuzga yo’naltirilgan 

kubikdir. Magnit maydonda minus yo’nalishda ba’zi o’lchamlarni o’zgartiradi. 

 

 

Nikel atomlari 3d84s2 tashqi elektron konfiguratsiyasiga ega . Oksidlanish darajasi Ni (II) nikel uchun eng barqaror 

hisoblanadi.. 

 

Nikel +1, +2, +3 va +4 oksidlanish darajalari bilan birikmalar hosil qiladi. Bundan tashqari, oksidlanish darajasi +4 

bo’lgan nikel birikmalari kamdan-kam uchraydi va beqaror. Nikel oksidi Ni2O3 kuchli oksidlovchi moddadir. 

 

3Ni  + 8HNO3 → 4H2O  + 2NO + 3Ni(NO)2 

 

issiq konsentrlangan sulfat kislotada: 

 

---

Ni + 2 H2SO4 → 2 H2O + SO2 + NiSO4  

 

Xlorid va suyultirilgan sulfat kislotalar bilan reaksiya sekin boradi. Konsentrlangan nitrat kislota nikelni passiv 

qiladi, ammo qizdirilganda reaksiya davom etadi. 

 

 

Nikel yerga osmondan tushgan meteroid toshlaridan kelgan deb taxmin qilinadi. Sof nikel tabiatda mavjud emas, 

odatda kobalt bilan birga uchraydi. Taxminlarga ko’ra nikel yerning yadrosida to’plangan. Chuqur qatlamlarda 

nikelning yuqori miqdori bor, ammo bu qatlamlarga erishish mumkin bo’lmaganligi sababli, nikel garnit, pirrotin va 

nikel deb nomlangan birikmalardan ishlab chiqariladi, ular yerga yaqinroq qatlamlarda joylashgan nikelning silikat 

va sulfat birikmalari hisoblanadi. U ikki turdagi foydali qazilma konlaridan olinadi. Ulardan birinchisi; lateritik 

konlar, ularning asosiy minerallari limonit va garnieritdir. Ikkinchisi magmatik sulfid bo’lib, ularning asosiy 

minerallari pentlanditdir. Nikel zaxiralarining 60 foizi lateritik konlardan; 40 foizi pentlandit, sulfid va oltingugurt 

birikmalaridan olinadi. 

Nikel yuqori korroziyaga chidamliligi bilan ajralib turadi – u havoda , s 

uvda, ishqorlarda, qator kislotalarda barqarordir. Kimyoviy qarshilik passivatsiyaga moyilligi bilan bog’liq – uning 

yuzasida zich oksidli plyonka hosil bo’lib, u himoya qilib turadi. Nikel suyultirilgan nitrat kislotada faol ravishda 

eriydi: 

nikelin (qizil nikel pirit, kupfernikel) NiAs 

xloantit (oq nikel pirit) (Ni, Co, Fe)2ga teng 

garnierit (Mg, Ni)6(Si4O11 ) (OH)6 * H2O va boshqa silikatlar 

magnit pirit (Fe, Ni, Cu) S 

mishyak-nikel porlashi (gersdorfit) NiAsS, 

pentlandit (Fe, Ni)9 S8 

Nikelning tabiiy izotoplari 

Tabiiy nikel 5 ta barqaror izotopni o’z ichiga oladi: 58Ni (68,27%), 60Ni (26,10%), 61Ni (1,13%), 62Ni (3,59%), 

64Ni (0,91%)). Sun’iy ravishda yaratilgan nikel izotoplari ham mavjud bo’lib, ularning eng barqarorlari 59Ni (100 

ming yillik yarim yemirilish davri), 63Ni (100 yil) va 56Ni (6 kun). 

Nikelning ishlatilish sohalari 

Nikel qotishmalari va biriklamalari ishlatiladigan ko’plab sohalar mavjud. U qariyb yuz yil davomida sanoatda 

ishlatilgan. Nikel o’z ichiga olgan maxsus qotishmalar sanoat va oxirgi foydalanuvchi mahsulotlarning xom ashyosi 

hisoblanadi. Nikel va xrom qotishmalari yuqori haroratda oksidlanishni oldini oladi, shuning uchun ular elektr 

pechlarida isitgich sifatida ishlatiladi. 

Nikel sovuq va issiq ishlov berilishi, payvandlanishi, stanokda ishlatilishi va sim va plastinka hosil qilish mumkin. 

Kukunli nikel muhim katalizatoridir. U o’z kuchini yuqori haroratda va nol darajadan pastda saqlaydi. Uning fizik 

xususiyatlari yumshoq po’latga o’xshaydi; korroziyaga chidamliligi po’latdan yuqori. 

 

---

Kimyo sanoatida nikel qotishmasi sifatida metallni korroziyaga uchrashini joylar, gidroksidi eritmalarini himoya 

oldini olish, neft mahsulotlarini qayta ishlash asosiy yo’nalishlari hisoblanadi. Uning mexanik va fizik xususiyatlari 

juda yaxshi. Shu sababli, bu qoplama sifatida muhim metalldir. Nikel qoplamali materiallar korroziya va zangning 

oldini oladi. Nikel qoplamalari boshqa metallarni himoya qiladi. Shu sababli, elektrolitli qoplamalarni ishlab 

chiqarishda nikel muhim ulushga ega. Super nikel qotishmalari; samolyot va kema sanoatida yuqori haroratlarda 

bosim va korroziyaga uchraydigan gaz turbinalari, reaktiv dvigatellar, samolyotlarning ba’zi joylarida qoplamalarida, 

kemalarda tuz korroziyasi ta’sirida bo’lgan qoplamalarida ishlatiladi. 

Bundan tashqari, u batareyalar va yonilg’i moddalarda, keramika materiallari tarkibidagi emal va temirni 

bog’laydigan vosita sifatida, yog’lar va yog’lardagi gidrogenatsiyani ta’minlash uchun ishlatiladi. U stakanga yashil 

rang berish; korroziyaga chidamli qotishmalarda; dengiz suvidan toza suv ishlab chiqarishda va transformatsiya 

inshootlarida qotishmalari transport vositalarida ishlatiladigan zirh qotishmalarida ishlatiladi. 

Nikel ishlatiladigan ba’zi mahsulotlarni quyidagicha sanab o’tish mumkin: Tangalar, vilkalar, qoshiqlar, pichoqlar, 

metall oshxona vositalari; bolg’a, pens, tornavida kabi vositalar. Kasalxonalarda ishlatiladigan skalpellar, pichoqlar, 

zanglamaydigan po’lat, magnitlar, batareyalar, akkumulyatorlar, vosita dvigatellarining korpuslari, dvigatel qismlari, 

laboratoriya asboblari va boshqalar. 

Ba’zi nikel qotishmalarini va ulardan foydalanish maydonlarini quyidagicha hisoblashimiz mumkin: 

Mis-nikel qotishmasi oshxona anjomlari ishlab chiqarishda; temir-nikel qotishmasi soatlarda, o’lchash asboblari, 

meteorologiya va topografiya asboblarini ishlab chiqarishda ishlatiladi; po’lat-nikel-xrom qotishma zanglamaydigan 

po’lat ishlab chiqarishda; nikel-xrom qotishmasi avtomobilsozlik sanoatida ishlatiladigan ko’plab qismlarni ishlab 

chiqarishda qo’llaniladi. 

Nikel allergiyasi va zaharlanish 

Nikel allergiyasiga ba’zi oziq-ovqat mahsulotlarida uchraydigan nikel sabab bo’ladi. Ushbu allergiyaning 30 foizi 

tarkibida nikel bo’lgan ovqatlarni iste’mol qilishda allergik kasalliklarga duch kelganligi aniqlandi. Nikel alerjisi 

tarkibida nikel bo’lgan yong’oq, shokolad, ba’zi go’sht, ba’zi meva va sabzavotlar, ba’zi dengiz o’tlari va 

mahsulotlarini iste’mol qilish sababli paydo bo’lishi mumkin. 

Nikel allergiyasi natijasida terida ekzemasi, yani teri ekzemasi 

shakllanishi, charchoq va jismoniy zaiflik, bosh og’rig’i kabi alomatlar paydo bo’lishi mumkin. Nikel allergiyasini 

aniqlash uchun maxsus diagnostik test qo’llaniladi. Ushbu testda immunitet hujayralari laboratoriya muhitida allergik 

kasallikka chalingan odamdan olingan qon namunasidan ajratib olinadi va hujayra immuniteti hosil bo’ladi. 

Keyinchalik, odamning tirik hujayralarining reaktsiyasi nikel bilan aloqa qilish orqali o’lchanadi. 

Uy anjomlarida ishlatiladigan nikel inson tanasiga turli yo’llar bilan kirishi mumkin. Masalan, kostryulkalar, 

isitgichlar, kofe mashinalari kabi oshxona anjomlaridagi nikel issiqlik ta’sirida ajralib chiqishi va oziq-ovqat va oziq-

ovqat bilan aralashishi mumkin. Qahva mashinalarida stakan qahvadan 10 barobar ko’proq nikel mavjud. Oziq-ovqat 

mahsulotlarida nikel miqdorini o’zgartirish mumkin emasligi sababli, nikel allergiyasi bo’lgan odamlar bunday 

ovqatlarni iste’mol qiladigan miqdorlariga e’tibor berishlari kerak. Nikel ba’zi zargarlik buyumlarida ham 

qo’llaniladi. Ushbu zargarlik buyumlarini taqqanlarda nikel allergiyasi ham paydo bo’lishi mumkin. 

Tanada nikel to’planishi natijasida yuzaga keladigan nikeldan zaharlanishining eng katta sababi bu sanoat 

ifloslanishidir. Ushbu ifloslanish tufayli ba’zi oziq-ovqat mahsulotlari nikel bilan ifloslangan. Inson tanasida 

to’qimalar va organlarda to’plangan nikel zaharlanishni keltirib chiqaradi. Limfa tugunida to’plangan nikel prolaktin 

gormonining sekretsiyasini pasaytiradi. Pankreasda to’plangan nikel esa insulin sekretsiyasini pasaytiradi va qondagi 

shakar muvozanatini buzadi. Uning o’pkada to’planishi, saratonni keltirib chiqaradigan omildan biri hisoblanadi. 

 

 

---

 

 

 

 

 

---