Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universteti

Dissertatsiya  mavzusining  asoslanishi va  dolzarbligi

.  Hozirda dunyoning 

ko’pab mamlakatlarida prokatlash maxsuloti bo’lgan list materiallarning sifatini 

yaxshilash  ya’ni  ularning  umrboqiyligi,  ishonchliligi  va  ishlovchanligi  kabi 

xossalarini yaxshilash ustida ilmiy izlanishlar olib bormoqda. Ushbu natijalarga 

erishishda esa albatta energiya tejamkor usullarni rivojlantirishga katta ahamiyat 

berilmoqda.  Shu  bilan  bir  qatorda  hozirgi  globallashuv  jarayonining 

chuqurlashuvi,  materiallarga  qo‘yiladigan  talablarni  oshishi  bilan  AQSH, 

Yaponiya,  Germaniya,  Koreya,  Rossiya  va  O‘zbekiston  kabi  mamlakatlarda 

intensiv  plastik  deformatsiyalash  va  shu  yo‘l  bilan  olinadigan  listli  metallarni 

ishlab chiqishni yangi texnologiyalarini yaratish muhim vazifalardan biri bo‘lib 

qolmoqda. 

      Bugungi  kunda  mamlakatimizda  ham  juda  ko’plab  sanoat  korxonalari 

faoliyat yuritib kelmoqda va ularning soni  borgan sari o’sib bormoqda. Albatta 

bu o’z navbatida xomashyoga bo’lgan talabni oshishiga sabab bo’ladi.  

Mamlakatimizda  mis  asosan  “Olmaliq”  kombinatida  ishlab  chiqariladi. 

“UzMetkombinat  “  AJ  ushbu  korxonadan  misni  qabul  qilib  olib,  misdan  mis 

qotishmalari  va  mis  listlarini  ishlab  chiqaradi.

 

Hammamizga  ma’lumki  hozirgi 

kunda  mis  sanoatning  juda  ko‘plab  sohalarida  qo‘llaniladi.  Bunga  asosiy 

sabablardan biri bu uning yuqori  elektr o‘tkazuvchanlik xossasidir. Mis issiqlik 

o‘tkazuvchanligi  va  elektr  o‘tkazuvchanligi  bo‘yicha  kumushdan  keyin  turadi.       

Atmosferada  mis  yuqori  karroziyabardoshlikka  egaligi  uchun  undan 

---

5 

 

tayyorlangan buyum va detallar o‘z xossalarini yo‘qotmasdan uzoq vaqt turadi. 

Mis  texnikada  eng  ko‘p  ishlatiladigan  metall  bo‘lib,  toza  holatda,  asosan, 

elektrotexnikada 

ishlatiladi. 

Lekin 

ishlab 

chiqarishda 

faqat 

elektr 

o‘tkazuvchanlikning  o‘zi  emas,  balki,  materialning  mustahkamligi  ham  katta 

ahamiyatga  ega.  Mis  esa  yuqori  plastiklikka      ega.        Shuning  uchun    hozirgi 

kunda misning asosan qotishmalari keng qo‘llaniladi. [3] 

      Hozirda respublikamizda maishiy texnika ishlab chiqarish juda jadallik bilan 

rivojlanib  bormoqda.  Bularga  “ARTEL”,  “ROISON”,  “SAMSUNG”  kabi 

kompaniyalarning  maishiy  texnikalarini  misol  qilishimiz  mumkin.  Ushbu 

korxonalarda  misning  rux  bilan  hosil  qilgan    qotishmasi  latunlar  qo’llaniladi. 

Texnikada  tarkibidagi  rux  miqdori  5-  45%  gacha  bo’lgan  latunlar  ishlatiladi. 

Hozirda  ishlab  chiqarish  tarkibida  45%  gacha  rux  tutgan  latunlardan 

foydalaniladi.  Bundan  tashqari  misning  qalay,  alyuminiy,  qo’rg’oshin,  berilliy 

va boshqa elementlar bilan qotishmalari, ya’ni bronzalarga ham talab katta.  

      Bugungi  kunda  respublikamizda  metallarni  bosim  bilan  ishlash  sanoatini 

rivojlantirish  muhim  amaliy  ahamiyatga  ega  bo’lgan  dolzarb  ilmiy  –texnik 

muammolarni  xal  qilish  bilan  bir  qatorda  iqtisodiy  samarani  yanada  oshirish 

muhim  axamiyat  kasb  etmoqda.  Bularga  quyidagi  ilmiy  izlanishlarni  misol 

keltishimiz mumkin: yuqori eksplutatsion ko’rsatkichlarga ega va yaxshilangan 

mexanik xossali listli metallarni yaratish va ularning tuzilishi, yuzasining sifati, 

o’lchamlarining  aniqligini  oshirish,  maxsus  dispers  strukturali  materiallarni 

tejamkor  texnologiyalar  asosida  olish,  list  metallarni    prokatlashning    

zamonaviy yuqori unumdor va tejamkor texnologik jarayonlarini ishlab chiqish.

 

Asimmetrik  prokatlash  ham  mis  va  uning  qotishmalaridan  list  prokat 

maxsulotini  olishning    energiya  tejamkor  va  mustahkam  material  olish 

usulidir.[4] 

      Yuqorida  keltirilgan  fikrlar  va  misollar  mis  va  uning  qotishmalaridan 

tayyorlangan list materiallarni mustaxkamligini oshiruvchi va energiya tejamkor 

texnologiya ishlab chiqish mavzusini dolzarbligini izohlaydi.