Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universteti

1.4 Asimmetrik prokatlash 

      Hozirgi kungacha yaratilgan texnologiyalarni o’rganish va adabiyotlar taxlili 

shuni  ko’rsatadiki,  hozirgi  zamon  texnikasining  rivojlanishi  konstruksion  va 

eksplutatsion  xarakteristikalariga  talab  juda  ham  yuqori.  Metallar  sifatini 

yaxshilash  yo’llaridan  biri-  bu  asimmetrik  prokatlash  usulini  keng  qo’llashdan 

iborat.  Asimmetrik  prokatlash  siljish  intensiv  plastik  deformatsiyalarini  keltirib 

chiqaruvchi,  ikki  valik  diametrlarini  farq  qilishi  va  kinematik    asimmetriya 

bilan,  valiklarning  chiziqli  tezliklari  farqi  bilan  bog’liq  progressiv  uslublardan 

biri hisoblanadi va geometrik asimmetriya bilan harakterlanadi va o’z navbatida  

list qalinligi bo’yicha siljish deformatsiyasini teksturasi hosil bo’ladi. [37] 

       Asimmetrik  prokatlashda  simmetrik  prokatlashga  nisbatan  energiya  sarfi 

kamroq.  Prokatlash  kuchi  kamayadi  va  shu  bilan  birga  yuqori  mustaxkam 

metallar  ishlab  chiqarish  va  teksturani  modifsiyalashda  katta  afzallik  beradi. 

Katta  deformatsiyalar  donlarni  ultramayda  strukturalarni  ishlab  chiqarishda 

metallarga berilishi mumkin. 

---

25 

 

       Ekspremental  tadqiqodlarni  natijalari  va  nazariy  hisoblashlar,  plastik 

deformatsiya  yordamida  anizatropiya  koeffisientini  ko’tarish  mumkinligi  list 

metall qalinligi bo’yicha siljish kuchlari natijalari hisoblanadi.Siljish kuchlarini 

qo’yib  plastik  deformatsiya  amalga  oshirish  uchun  intensiv  plastik 

deformatsiyaning  tekis  kanalli  burchakli  presslash,  yuqori  bosim  ostida  burab 

deformatsiyalash,  siklik  ekstruziya,  har  tomonlama  bolg’alash,  qumli  soatlar, 

majburiy  buklab  presslash,  paketli  gidroekstruziyalash,  paketli  prokatlash  kabi 

turli  xil  uslublari  bor.[38]  Bu  uslublar  intensiv  plastik    deformatsiya    bilan 

metallarning xossalarini  yaxshilash, o’zgartirish   uchun  yo’naltirilgan. Masalan 

tekis kanalli burchakli presslash va yuqori bosim ostida burab deformatsiyalash 

bilan nanoo’lchamli donalar mikrostrukturasi olingan. Ammo bu intensiv plastik  

deformatsiya  uslublar  keng  ishlab  chiqarishlarga  tadbiq  etishda  ayrim 

cheklanishlar  bilan  kechadi.  Plastik  deformatsiyada  kuch  olingan  so’ng 

deformatsiyalangan  metal  o’zining  dastlabki  shaklini  tiklamaydi.  Odatda  uy 

haroratida  metalarning  plastik  deformatsiyasi  diffusion  mexanizm  bilan  emas, 

balki  siljish  sirpanish(yuqori  energiya  nuqsoli  metallarda      va    ikkilamchi  

burilish  (quyi  energiya  nuqsonli  metallarda)  ro’y  beradi.[39]  Metallarda  siljish 

(sirpanish)  deformatsiyalari  kata  atom  zichligiga  ega  bo’lgan  Kristall 

panjaralarning  tekisliklarida  ma’lum  yo’nalishda  dislokatsiyalar  harakatining 

ko’tarilishi  bilan  bir  kristall  panjaraning  ikkinchisiga  nisbatan  siljishi  siljish 

kuchlanishining tasiri natijasidir.