Microsoft Word yonilgi mahsulot zapasorg doc

 
Bu
 
jarayonda neft qoldiqlaridagi asfaltsmola moddalari qattiq holdagi 
mahsulot koksda yig‘iladi. Shu bilan birga vodorodga boy bo‘lgan 
gazoyl, benzin va gaz hosil bo‘ladi.  
3. Suyuq va gaz shaklidagi neft xomashyolarini piroliz qilish. 
Bu jarayon  termokrekingning qattiq rejimda, olib borilishi bo‘lib, 
har  xil  xomashyodan  foydalanish  mumkin.  Bunda  harorat  
700÷900°C,  bosim  esa  atmosfera  bosimiga  yaqin  bo‘ladi.  Bu 
ko‘rsatilgan jarayonlar  reaksiya zonasida  yuqori haroratni  (450°C 
÷1200°C  gacha)  qo‘llash  bilan  xarakterlanadi.  Yuqori  harorat 
ta’sirida  neft  xomashyosi  parchalanadi  (kreking),  hosil  bo‘lgan 
uglevodorod molekulalari zichlashadi. 
Тermik kreking benzin tarkibida  to‘yinmagan uglevodorodlar 
borligi bilan to‘g‘ri  haydalgan benzindan farq qiladi hamda oktan 
soni 30–40% (68÷70)ga yuqoriroq bo‘ladi, lekin bu benzinni uzoq 
vaqt  saqlab  bo‘lmaydi,  chunki  vaqt  o‘tishi  bilan  undagi 
to‘yinmagan uglevodorodlar oksidlanib smolalar hosil  qiladi. 
Katalitik  kreking 
jarayonining  asosiy  vazifasi  yuqori  sifatli 
(oktan soni  yuqori bo‘lgan) benzin olishdir. Katalizatorlar sifatida 
alyumosilikatlar ishlatiladi. Harorat rejimi (470÷540°C) termokre-
kingnikiga  o‘xshash  bo‘lib,  lekin  reaksiya  tezligi  yuqori  va 
olinadigan benzin sifati ham ancha yuqori bo‘ladi. 
Kreking  usulida  neftdan  benzin  fraksiyalarining  ajratib 
olinishi  50–60%  ni  tashkil  etadi.  Katalitik  kreking  450–590°C 
haroratda  va  0,1–0,2  MPa  bosimida  katalizatorlar  (alyumino-
silikatlar  va  boshqa  moddalar)  ishtirokida  o‘tkaziladi.  Bunda 
xomashyoni  kreking  qurilmasidan  bir  marta  o‘tkazishda  40–50% 
benzin,  30–40%  dizel  yonilg‘isi  va  10–15%  gaz  fraksiyalari 
olinadi.  
Katalitik  kreking  texnologiyasi  termik  krekingga  nisbatan 
takomillashgan  bo‘lib,  bunda  hosil  bo‘lgan  to‘yinmagan 
uglevodorodlarning  bir  qismi  to‘yingan  ko‘rinishga  o‘tadi.  Shu 
sababli,  bu  usulda  olingan  benzin  sifati  yuqori  bo‘ladi.  Тermik 

---

 
23
kreking  usulida  olingan  benzinlarni  saqlashda  turg‘unlik  xusu-
siyatini yo‘qotadi va detonatsiyaga chidamliligi pasayadi (15-rasm).  
 
 
 
1.5-rasm. Katalitik kreking sxemasi:   
1
–
pech; 2
–
bug‘latgich; 3
–
katalizatorli bunker; 4
–
radiator; 5
–
regenerator;  
6
–
rektifikatsiya kolonnasi; 7
–
gazoseparator.
 
 
Katalitik  kreking  yordamida  og‘ir  neft  mahsulotlaridan  gazo-
yildan tortib mazutgacha 8–15% miqdorida benzin olish mumkin: 
 
С
2n
Н
4n+2   
 
    C
n
Н
2n+2
   +   С
n
Н
2n 
Masalan, 
C
16
H
34          
      C
8
H
18      
 +   C
8
H
16 
 
                     
geksadekan                 oktan             okten 
 
Katalitik  krekingda  yuqori  sifatli  (oktan  soni  motor  usulida 
72÷82)  benzin  olish  imkoniyatini  beradi.  Katalitik  krekingda 
parchalanish  reaksiyalari  bilan  birga  izomerlanish  reaksiyalari, 
ya’ni  normal  tuzilgan  zanjirli  uglevodorodlarning  tarmoqlangan 
uglevodorodlarga  aylanishi  ham  kamroq  hosil  bo‘ladi.  Shu 
afzalliklari  uchun  hozirgi  vaqtda  asosan  katalitik  krekingdan 
foydalaniladi. 



---

 
24 
Benzin  sifatini  yaxshilash  uchun