Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
3.4. Umumiy to`lov aylanmasi” tushunchasi va uning tarkibi. 
To`lov aylanmasining tarkibi. 
 
Pul-to`lov  aylanishi  pul  aylanishining  bir  qismi  bo`lib,  unda 
pullar  qanday  shaklda  taqdim  etilganidan  qat`i  nazar  to`lov  vositasi 
sifatida faoliyat yuritadi. Boshqacha aytganda, bunday holda iqtisodiy 
                                                           
1
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar/ SH.Z. Abdullaeva . – 2000.: 41 бет
 
Sotib 
oluvchining 
banki (9) 
Mol yetkazib    
(12) beruvchining 
banki (7) 
Mol yetkazib 
beruvchi 
Sotib oluvchi 

---

65 
 
sub`ektlar  o`rtasida  naqd  pullik  va  naqd  pulsiz  shaklda  ayirboshlash 
vositasi sifatida amal qiladigan pul mablag’lari ko`rib chiqiladi.  
Pul mablag’lari harakatining har biri bo`yicha  muqobil harakat 
ham amalga oshiriladi. Boshqacha aytganda, pullarning aylanishi ko`p 
yo`nalishli bo`ladi va xo`jalik faoliyati sub`ektlarini qamrab oladi. 
To`lov  aylanishi  ushbu  mamlakatda  amal  qiladigan  to`lov 
vositalarining  uzluksiz  harakat  qilish  jarayonidir.  Boshqacha 
aytganda,  pul  aylanishi  deganda  to`lov  vositalarining  shaklidan  qat`i 
nazar  bunday  barcha  vositalarning  majmui  tushuniladi.  Bevosita  pul 
mablag’larining  harakati  va  cheklar,  depozit  sertifikatlari  va 
veksellarning  ko`chib  yurishi  shunga  kiradi.  Pul  aylanishi  to`lov 
aylanishining bir qismidir. 
Pul  aylanishi  naqd  pullik  va  naqd  pulsiz  shakllardagi  pul 
belgilarining uzluksiz harakat qilish jarayonidir. 
O`z  navbatida  pul  aylanishi  to`lov  vositalari  muomalasining 
ikki shakliga: pul muomalasi (yoki naqd pullar aylanishi) va pul-to`lov 
aylanishiga bo`linadi. 
Pul  muomalasi  pul  aylanishining  naqd  pul  mablag’lari 
muomalasi,  pul  belgilarining  bir  yuridik  yoki  jismoniy  shaxslardan 
boshqa  shaxslarga  doimiy  tarzda  o`tib  yurishi  bilan  bog’liq  qismidir. 
Boshqacha  aytganda,  bu  iqtisodiy  sub`ektlar  o`rtasidagi  muomalada 
qatnashadigan  bevosita  naqd  pul  massasidir.  SHu  tufayli  pul 
muomalasini ba`zan naqd pullarning aylanishi deb ham atashadi. 
Pul-to`lov  aylanishi  pul  aylanishining  bir  qismi  bo`lib,  unda 
pullar  qanday  shaklda  taqdim  etilganidan  qat`i  nazar  to`lov  vositasi 
sifatida faoliyat yuritadi. Boshqacha aytganda, bunday holda iqtisodiy 
sub`ektlar  o`rtasida  naqd  pullik  va  naqd  pulsiz  shaklda  ayirboshlash 
vositasi sifatida amal qiladigan pul mablag’lari ko`rib chiqiladi.