Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

Cheklar orqali hisob kitoblar 
 
 
10 
 
 
 
 
 
8 
                  2 
4 
 
6 
             
                                         
5 
 
 
1 
 
                                         7     
 
2-rasm. Cheklar orqali hisob-kitoblar
1
 
                                                           
1
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar/ SH.Z. Abdullaeva . – 2000.: 36 бет 
 
Sotib 
oluvchining 
banki  (11) 
Mol yetkazib 
beruvchining 
banki (9) 
Mol yetkazib 
beruvchi 
Sotib oluvchi 

---

63 
 
1-tovarlarni oldi sotdi shartnomasini tuzish. 2-sotib oluvchi o`z 
bankiga  chek  yozish  uchun  yozma  ko`rsatma  beradi.  3-sotib 
oluvchining  banki  chekni  yozadi.  4-sotib  oluvchining  banki  sotib 
oluvchiga  uzatadi.  5-mol  etkazib  beruvchi  tovarlarni  jo`natadi.  6-mol 
etkazib  beruvchi  tovarlar  bilan  bog’liq  hujjatlarni  jo`natadi.  7-sotib 
oluvchi  mol  etkazib  beruvchiga  chekni  uzatadi.  8-mol  etkazib 
beruvchi  chekni  o`z  bankiga  uzatadi.  9-mol  etkazib  beruvchining 
banki  chekni  tekshiradi  va  qabul  qilib  oladi.  10-mol  etkazib 
beruvchining banki sotib oluvchining bankiga to`lov uchun jo`natadi. 
11-sotib  oluvchining  banki  chekni  to`lab  beradi.  Agar  sotib 
oluvchining  joriy  hisob  raqamida  pul  mablag’lari  bo`lmasa  chek 
qaytariladi.  Chunki  chek  summasi  taraqqiy  etgan  davlatlarda  depozit 
qilinmaydi.  Yevropa  taraqqiyot  va  tiklash  banki  eksperti  N. 
Akamatsuning  tadqiqotlari  ko`rsatdiki,  Yevropa  va  AQSHda  cheklar 
bo`yicha to`lovsizlik  muammosining  mavjud emasligi  tijorat banklari 
kreditlari  hisobidan  cheklarning  to`lanayotganligi  bilan  izohlanadi. 
Hisob 
kitob 
cheklarining 
asosiy 
kamchiligi 
to`lovning 
kafolatlanmaganligidir. 
Hisob 
kitob 
cheklarining 
afzalligi 
– 
tovarlarning sotilishini tezlashtiradi.  
  Hujjatlashtirilgan akkreditivning 5 ta asosiy shakli mavjud:  
1.  Chaqirib  olinadigan  akkreditivlar  –  bu  akkreditiv  uni  ochgan 
bank tomonidan istalgan vaqtda bekor qilinishi mumkin. 
2.  Chaqirib  olinmaydigan  akkreditivlar  –  bu  akkreditivlar  bekor 
qilinib bo`lmaydi 
3.  Tasdiqlanadigan  akkreditivlar    -  bu  akkreditivlar  3-bank 
tomonidan  tasdiqlanadi.  Odatda  kichik  banklar  tomonidan  katta 
summaga ochilgan akkreditivlarni yirik banklar tan olmaydi. SHunda 
ular bu akkreditivni 3-bank tasdiqlashini talab qiladi. 
4. Tasdiqlanmaydigan akkreditiv  
5.  Ta`minlangan  akkreditivlar-  bu  shaklda  O`zbekistonda  keng 
qo`llaniladi.  Bunda  akkreditiv  summasi  mijozning  joriy  hisob 
raqamidan olinib, alohida schyotda deponent qilinadi. 
  Hozirgi  vaqtda  dunyo  amaliyotida  chaqirib  olinmaydigan 
akkreditivlar keng qo`llaniladi.  
1-to`lovlarni  oldi  sotdi  qilish  shartnomasini  imzolash.  2-sotib 
oluvchi  o`z  bankiga  akkreditiv  ochish  to`g’risida  ariza  beradi.  3-
akkreditivni ochish, sotib oluvchining banki mol etkazib beruvchining 
bankiga akkreditiv telegrammasini jo`natadi. 

---

64