Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

«yomon»

 va 

«yaxshi»

 pullarga bo‘lingan. 

Ushbu qonunga muvofiq «yomon» pullar «yaxshi» pullarni chetga 

surib chiqaradi. Buning mohiyati shundaki, «yomon» pullar va rasmiy 

belgilangan kursga nisbatan bozor qiymati oshib boradigan pullar muo-

maladan chiqib ketadi. Ular shunchaki xususiy uylarda, bank seyflarida 

Umuman, pul tizimi deganda turli mamlakatlarda tarixan vujudga kelgan va 

odatda qonun hujjatlari bilan mustahkamlab qo‘yilgan pul muomalasining 

tashkiliy shakli tushuniladi. 

 

Pul tizimining tarkibiy qismlari 

 

 

Tovarlar va xiz-

matlar narxlarini 

ifodalovchi milliy 

pul birligi 

 

 

Naqd aylanmada qonuniy 

to‘lov vositasi vazifasini 

bajaruvchi kredit va 

qog‘oz pullar, mayda tan-

galar tizimi 

 

 

Pul emissiyasi 

tizimi, muoma-

laga pul chiqa-

rish tartibi 

 

 

Pul muomalasi 

masalalarini 

tartibga soluvchi 

muassasalar 

---

 

48

yashirib qo‘yiladi yoki pinxoniy (xufiya) iqtisodiyotga o‘tib ketadi va 

shu tariqa muomala muhitidan chetga chiqib qoladi. 

XX asrda turli mamlakatlarda kundalik pul muomalasidan oltinni 

chetga chiqarib qo‘ygan xilma-xil qog‘oz banknotlar «yomon» pul rolini 

o‘ynagan. 

[37]

. Metall pullar tarixan metall tangalar shaklida ikki ko‘rinishda 

shakllangan (7-chizma). 

Monometallizmda

 pul metali roli faqat bitta qimmatbaho metallga 

biriktirib qo‘yiladi. 

Bimetallizmda 

esa bu vazifani ikki metall (oltin va 

kumush) bajaradi. 

 

 

 

 

 

 

 

7-chizma.

 Metall pullar tizimi. 

 

Qiymati yuqoriligi va ixchamligi tufayli oltin pul vazifasini baja-

rishga ko‘proq mos keladi. Shu bois oltin monometallizmi oxir-oqibatda 

kumush monometallizmini va bimetallizmni siqib chiqaradi. XX asr oxi-

riga borib u ustuvor pul tizimiga aylanadi. 

Shuni ta’kidlab o‘tish zarurki, pul muomalasida pul metali deb 

qabul qilingan metalldan tayyorlangan tangalar asosiy rolni o‘ynadi: 

kumush monometallizmida – kumush, oltin monometallizmida – oltin. 

Bulardan tashqari muomalada mis chaqalar, shuningdek, qiymat bel-

gilari – kredit va qog‘oz pullar ham mavjud bo‘lgan. 

Bimetallizm uzoq vaqt saqlanib turdi. Masalan, AQSHda butun XIX 

asr mobaynida kumush bilan oltin o‘rtasidagi rasmiy tenglik darajasi 

(paritet) bir unsiya oltin uchun 15-16 unsiya kumushni tashkil etib kel-

gan, lekin metallarning bozor kurslari ancha keng o‘zgarib borgan. Bu 

esa doim ham oltin foydasiga bo‘lavermagan. O‘tgan asr oxiriga kelib 

kumush sekin-asta mayda tanga holatiga o‘tib qoldi. 1933-yil AQSHda 

bimetallizm tizimi butkul tugatildi. 

O‘sha davrda, o‘tgan asr oxiriga kelib, oltin ayniqsa katta ahamiyat 

kasb etdi. Oltin monometallizmi deb ataluvchi tizim yoki oltin tanga 

4F1

 

kapitalizmgacha ma’lum bo‘lgan barcha pul tizimlari orasida eng 

                                    

1

 1929-1933-yillardagi Buyuk depressiyaga qadar jahonda