Turli xil fizik vositalarning xususiyatlari va ularning issiq bilan ta
ʼ
sir Qilish
uchun qo`llanilishi
Peloidlar (davo balchigi) — geologik jarayonlar ta
ʼ
sirida kosil bo`lgan
maxsus tabiiy moddalar bulib, maydalangan xolda davolash maqsadida vanna va
applikakiya ko`rinishida qo`llanadi. Ba
ʼ
zida bu moddalar noorganik moddalar
(loyli parchalar, tuzlar) aralashmalari va organik koldikdarning chirishi natijasida
suv xavzalarida xosil buladi. Balchiqning 3 asosiy turi farkdanadi: loykali,
sapropel va torfli.
Loykali balchiq mineral, noorganik balchiqka kiradi. U kora rangli, vodorod
sulьfidli va ammiak xidli plastik malxamsimon massadir. Loykali balchiq ma
ʼ
lum
mineral tarkibli suv kavzalari, dengiz, qo`llar tubida kosil buladi.
Sapropel, «chiriyotgan balchiq,» organik peloid bulib, ochik chuchuk suv
kavzalari tubida kosil buladi. Ular yashil rangli liqildok moddadir. Sapropellar
loykali balchiqdan tarkibida organik moddalarning kupligi, nam tortishining
kuchliligi, issiqki sakdab turish xususiyatining kattaligi va uni utkazuvchanligining
pastligi bilan ajralib turadi.
Torfli balchiq uzok vaqt davomida usimliklarning kislorodsiz mukitda
parchalanishi natijasida xosil buladi. Tarkibida gumus, smolasimon moddalar,
kremnezyom, oltingugurtli temir, natriy xlorid, vodorod sulьfidi bo`lgan torfli
massa xosil bulish jarayonida balchiq ichiga chukadi va sekin-asta zichlashadi.
Davolash maqsadida ishlatiladigan torf maksuloti kaftga kisganda barmokdar
orasidan oson sirgalib utishi, lekin bunda undan suv ajralmasligi kerak.
Davo balchig`ining terapevtik samarasi harorat, mexanik (bosim,
ishqalanish) va kimyoviy (teri orkali organizmga kiradigan gaz, ionlar, uchuvchan,
radioaktiv moddalar) ta
ʼ
sirlarning uygunlashishi bilan boglik.
Balchiq muolajaga umumiy reakkiya tana harorati ning kutarilishi, pulьs
tezlashish, nafas tezlashishi, charchash kissining paydo bulishi, kuvvatsizlik bilan
namoyon buladi; zararlanish uchogining faollashishi ektimoli bor (masalan, upkada
sil uchogining avj olishi). Maxalliy reakkiya balchiqning bevosita ta
ʼ
sirida badanni
zararlangan joylarda jarayonni zurayishi va ogrikning kuchayishi bilan ifodalanishi
mumkin, shundan so`ng odatda akvol yaxshilanadi (uchokdi reakkiya). Bemorning
xolatini inobatga olib balchiqning davolash xususiyatlaridan tugri foydalanilsa,
uning umumiy va mahalliy ta
ʼ
sir doirasi anikdanadi. Organizmga salbiy va zararli
ta
ʼ
sir kursatuvchi xususiyati bartaraf qilinadi.
O`tkir yallig`li jarayonlar, xavfli usmalar, sil, qon aylanish buzilishlarida,
yurak-tomir sistemasi kasalliklarida, nefrit va komiladorlikda balchiq bilan
davolash man qilinadi.
Balchiq bilan davolash badanning cheklangan joylariga balchiqdi kulcha
(applikakiya) ko`rinishida va umumiy balchiqdi vannalar ko`rinishida qo`llanadi.
Balchiqkan foydalanishning qo`yidagi oralik usullari tarkalgan: «shim» — tos va
oyoq sokasiga; «trusik» — tos sokasiga; «yoka», «eng», «etik», «kulkop». Ba
ʼ
zida
applikakiyalar urniga balchiqdi kopda priparkalar (kataplazmalar) qo`llanadi.
Mahalliy balchiq bilan davolashning texnikasi: kushetkaga adyol solinadi,
uning ustiga choyshab, so`ng ra kleyonka, ustidan bir bulak dagal mato yoziladi.
Mato ustiga 5—10 sm kalinlikda isitilgan balchiq solinadi. Badanning kerakli
kismiga yupka qilib balchiq surtiladi va balchiqdi kulcha ustiga qo`yiladi, balchiq
bilan koplanadi va barcha solingan matolarga kavatma-kavat o`raladi. Balchiqning
harorati , applikakiyaning davomiyligini shifokor belgilaydi. Muolajadan keyin
badan ilik suv bilan yuviladi. Davolash, odatda kunora o`tkaziladi, bir davolash
kursida 6—12 ta muolaja
Loy uzining fizik xususiyatlariga kura (issiqdikni qabul qilish, issiq
o`tkazish) loykali balchiqka yakin. Uni peloidlarning boshka turlari yuk joyda
muvaffakiyat bilan qo`llash mumkin. Loy — kremnezyom va glinozyomning
kalloid gidratli turli xil TOF mineral jinslarning aralashmasidir.
Balchiq bilan davolashga umumiy Ko`rsatmalar: tayanch-hidrakat apparati,
periferik asab sistemasi, kichik tos a
ʼ
zolarining surunkali yalliglanish kasalliklari.
Qizdirilgan loy harorati bilan va mexanik ta
ʼ
sir etadi. Muolajalar patologik
jarayonga stimullovchi va trofik nerv tolalari periferik bulagining tiklanish
jarayonini tezlashtiradi.
Ishlatishdan oldin loy kuritiladi, diametri 2—3 mm teshikli elakdan
o`tkaziladi va bir tekis qo`yuk massa kosil bulguncha 10% li osh tuzi eritmasi bilan
korishtiriladi (1 l suvga 6—7 kg loy). Loy chelakda suvli kammomda 44—46°S
gacha kizdiriladi, kulcha yoki mahalliy vannalar ko`rinishida maxsus yashiklarda
ishlatiladi. Muolajaning davomiyligi 20 dan 30 dakikagacha. Muolajadan keyin loy
koldikdari ilik suv bilan yuvib tashlanadi. Davolash kunora o`tkaziladi, bir kursda
10—20 ta muolaja.
Qum loyga nisbatan yuqori gigroskopik va kam issiqdik o`tkazish
xususiyatiga ega. Qumli vannalar dengizoldi kurortlarida ishlatiladi. Qumli vanna
bugim, kichik tos a
ʼ
zolarining surunkali kasalliklarida, belangida tavsiya qilinadi.
Issiq qumli vannadan keyin tana harorati kutariladi, ter ajralishi kuchayadi, pulьs
va nafas tezlashadi. Yuvilgan quruq qum katta teshikli elakdan o`tkaziladi va
kerakli hidroratgacha kizdiriladi. Uy sharoitida qum plitada yoki duxovkada
kizdiriladi. Bemor qizdirilgan qum bilan to`ldirilgan vannaga (uzun ikki devorli
yashik) o`tkaziladi va 5 sm kalinlikda issiq qum bilan koplanadi (kukrakdan
tashkari). Qumning harorati 45—50°S, vanna davomiyligi 20—30 min. Vanna
choyshab va adyol bilan yopiladi. Muolajadan keyin bemor ilik dush qabul
qilgach, yotib dam oladi.
Mahalliy vannalar devori ikki kavatli yogoch yashiklarda o`tkaziladi.
Qumli grelkalar ishlatiladi: yuvilgan va elakdan utkazilgan, tovada
qizdirilgan qum kopchaga solinadi va terining zararlangan joyiga qo`yilib, issiq
rumol yoki adyol bilan yopiladi. Parafin — neftь maksulotlari va kungir qumirga
kayta ishlov berib olinadi va u yuqori molekulali uglevodorodlar aralashmasidir.
Erish temperaturasi 45—52°S. Parafin uzining fizik xususiyatlari — issiqdikni
kam uzatish, kup sakdashi, erish temperaturasining bilinmasligi va kompressining
ta
ʼ
siri tufayli davolash amaliyotida keng qo`llaniladi.
Parafin bilan davolash: parafin davo maqsadida, asosan, applikakiya, boglov,
vanna yoki nikob kolida qo`llanadi. Parafin mahalliy qo`llanganda suriluvchi,
ogrik koldiruvchi va antispastik ta
ʼ
sir kursatadi. Parafin bilan davolash ta
ʼ
sirida
tukimalardagi moddalar almashinuvi kuchayadi, qon va limfa aylanishi
yaxshilanadi, teri elastik va muloyim bulib koladi.
Parafin bilan davolash bugim, musqo`llarning urtacha o`tkirlikdagi surunkali
kasalliklari, lat yeyish, sekin bitadigan yaralar, tendovaginit, chandik, nevrit,
nevralgiya, ayollar jinsiy a
ʼ
zolarining surunkali yalliglanish jarayonlarida
tayinlanadi.
Parafin suvli xammomda kizdiriladi (ochik; olovda qizdirilgan da havoda
qo`yindi paydo buladi va ajralib chikayotgan uchuvchan moddalar yonib ketishi
mumkin). Kizdirish vaqtida 6yF qon densakiyalanganda parafinga suv
tushmasligini kuzatib borish kerak. Suvning issiqdikni o`tkazish xususiyati
parafinnikidan yuqorirok bo`lganligi sababli, suv va parafinning bir xil haroratida
(masalan 52—53°S), bitta suv tomchisi terini qo`ydirishi mumkin.
Parafin qo`yishning bir necha usullari mavjud:
1. Xar xil kattalikdagi kistirmalar (bir necha kavat tiqilgan doka va orasida
paxta, parafin bilan birga) isitgich ichiga qo`yiladi. Kistirmalar eritilgan parafin
bilan shimdiriladi. Past haroratli parafin bilan shimdirilgan katta kistirma terining
ta
ʼ
sirlanishi kerak bo`lgan joylarig a qo`yiladi, yuqori haroratli parafi n bilan
shimdirilgan (2—4 ta) kichikrokdari esa uning ustiga kavatma-kavat qo`yiladi.
Kistirmalar yumshok kleyonka bilan yopiladi, ustidan choyshab yoki adyol bilan
o`raladi. Parafinning harorati 52—53°S va undan yuqorirok- Muolaja davomiyligi
30—40 dakikadan 1 soatgacha. Muolaja tugagandan so`ng kotib Kolgan parafin
teridan oson kuchiriladi. Teri qizargan, paypaslab kurilganda ilik, ba
ʼ
zida yirik ter
tomchilari bilan koplangan buladi.
2. Kyuveta yoki tunuka tovaga chekkalarining usti bilan kleyonka solinadi
(kyuveta chetining balandligi 5 sm, kulcha kalinligi 3—4 sm). Parafin eritiladi va
kyuvetaga qo`yiladi. Kulchaning tashqi yuzasi kotib koladi, ichida parafin
kiselsimon xolatida sakdanib koladi. Kulcha kyuvetadan kleyonka bilan birga
chikarib olinadi va terining kerakli joyiga qo`yiladi, ustidan choyshab yoki adyol
bilan o`raladi.
3. Eritilgan parafin yassi chutka bilan teriga tez va bir tekisda bir necha
kavat surtiladi. Parafinning teriga tegib turgan katlami unga issiqdikni tezda beradi
va teri harorati darajasida Ximoya katlamini kosil qiladi. Katlamlarning umumiy
kalinligi 1 sm gacha. Ustidan choyshab yopiladi va urab qo`yiladi.
4. Oyoq va kul kaftlarini davolashda ularga moe shakldagi fanerli yashiklar
yoki kleyonkali Kopchalarni (kiset shaklida) ishlatish mumkin. Kasal kul yoki
oyoqka parafin yupka katlam qilib surtiladi va eritilgan parafinga botiriladi.
5. Yuz terisi kasalliklarini davolashda kosmetika amaliyotida parafinli
nikoblar qo`llanadi.
Parafin bilan davolash kunora yoki kar kuni o`tkaziladi, davolash kursi 5—
25 muolajadan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |