Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

 

3-Mavzu 

DETALLARGA MEXANIK ISHLOV BERISH ANIQLIGI 

3.1. Aniqlik to’g’risida tushuncha. Ishlov berish aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy 

omillar. 

 

Mashina va mexanizmlarni loyihalashada kinematik, mustahkamlik, bikrlik, yemirilishga 

chidamlilik hisoblari bilan bir qatorda aniqlik hisoblari ham bajariladi. 

Aniqlik

  -  bu  har  qanday  mashina  va  asbobning  asosiy  ko’rsatkichlaridan  biri.  Absolyut 

aniq detalni tayyorlash mumkin emas, chunki uni tayyorlash jarayonida turli xatoliklar tug’iladi. 

Shuning uchun ham  mexanik ishlov berishda turli aniqliklarga erishiladi. 

Mexanik ishlov berish natijasida hosil bo’lgan detalning aniqligi qator omillarga bog’liq 

bo’ladi va quyidagilar bilan ifodalanadi: 

a)  detalning  yoki  uning  alohida  konstruktiv  elementlarining  to’g’ri  geometrik  shakldan 

og’ishi; 

b) detalning haqiqiy o’lchamlarini uning nominal o’lchamlaridan og’ishi; 

v)  detalning  yuzalarini,  o’qlarini  o’zaro  aniq  joylashishdan  og’ishi  (masalan:  o’zaro 

paralellikdan og’ish, o’zaro perpendikulyarlikdan og’ish va shu kabilar). 

Mexanik  ishlov  berishning  tannarxi  va  mehnat  sarfi  talab  etilayotgan  detal  aniqligiga 

bog’liq  bo’ladi.  Detalning  aniqligi  qancha  yuqori  bo’lsa  uning  tannarxi  ham  shuncha  yuqori 

bo’ladi. 

Detallarning xizmat vazifasiga qarab 19 ta aniqlik kvaliteti belgilangan bo’lib IT 01 dan  

IT 17 gacha. Aniqlik kvalitetining tartib raqami ortishi bilan uning dopusk maydoni ortib boradi. 

IT  01,0,1  tekis  parallel  yakuniy  o’lchov  vositalari  uchun  kvalitet  aniqligi,  IT  2,3,4  chegaraviy 

 

2.3-rasm. Silindrik detalni prizmada bazalash sxemasi:  

1,2,3,4,5,6 – tayanch nuqtalari. 

---

kalibrlar  va  alohida aniqlikka ega  bo’lgan  mahsulotlar uchun kvalitet aniqligi, IT 5 dan  IT 12 

gacha,  yig’ish  jarayonida  boshqa  detal  yuzasi  bilan  tutashuvchi  detallar  o’lchamlari  uchun  va 

nihoyat IT 13 dan IT 17 gacha esa past aniqlikdagi o’lchamlar uchun. 

Yalpi va ko’p seriyali ishlab chiqarish sharoitida detallarning aniqligi asosan dastgohlarni 

kerakli  o’lchamga  sozlash  natijasida  erishiladi.  Kichik  seriyali  va  donali  ishlab  chiqarish 

sharoitida  esa  qo’shimcha  yakunlovchi  operatsiyalar  qo’llash  hamda  yuqori  malakali  ishchi 

kuchidan foydalanish hisobiga ta’minlanadi.  

Ishlab  chiqarish  sharoitida  detalning  aniqligi  qator  omillarga  bog’liq  bo’lganligi  uchun 

ularni  olib  bo’lishi    mumkin  bo’lgan  aniqlik  bo’yicha  emas,  balki  iqtisodiy  aniqlik  bo’yicha 

tayyorlanadi.