Bakteriyalik to`ginler.
Bul to`ginler itopiraqtin` biologiyaliq aktivligin uslap
turadi.
Bunday makset ushin:
1. Topiraqtag`i fosfordin organikaliq birikpelerin
tarqatiwshi-fosfobakterin.
2. Topiraqti erkin azot fiksatsiyalaytug`in azot
bakteriyalari menen aminleushiazotbakterin.
3. Sobikli o`simliklerdin` tamirinda tu`ynek payda etip,
organikaliq azotti fiksatsiyalaytug`in tu`ynek
bakteriyasi preparati-nitragin.
4. Topiraqtag`i kaliy silikatlarin tarqatip o`simliktin`
kaliy aziqlaniwin jaksilaytug`in silikat bakteriyalari
preparati-qollaniladi.
Toginlerdi beriw usillari.
Toginlerdi beriwdi egisten aldin, egis uaktinda ha`m
egisten keyin dep boledi.Egiske shekem uliwma
to`ginnin 2/3 - 3/4 bolegi beriledi. Bul to`gin o`simlikti
rawajlaniw dawirinde kerekli aziqliq elementi menen
ta`miyinlep otiradi. Surimnen aldin jerge organikaliq
to`gin, xak, azot, fosfor ha`m kaliy to`ginleri beriledi.
Egis uaktinda berilgen to`gin jas o`simliktin` mineral
aziqlaniwin kusheytedi. Sogan baylanisli egis uaktinda
gektarina 5-20 kg ammofos yamasa superfosfat
beriledi. Egisten keyingi aziqlandiriw o`simliktin`
rawajlaniwinda ahmiyetli periodta otkeriledi. Guzlik
eginlerdi erte baxerde, jana o`siwdi baslag`annan keyin
aziqlandiradi. Kant lablebine jiynap aliwdan bir ay
burin fosfor-kaliyli to`gin menen aziqlandiriw
kantlilikti 1-2% ke shekem koteredi. Organikaliq ha`m
mineral to`ginler eger topiraq kislotali bolsa (rN< 5)
xak pe pewi kerek.
JUWMAQ.
S, N, O, N o`simliktin` qurg`aq massasinin 95% in kurap kalgan
5% in ku`l elementleri: R, S, K, Sa, Mg, Fe ha`m basqalar
quraydi. Olar makroelementler. Mikroelementler tkanlarda
0,001% kontsentratsiyadan tomen boladi. (Mn, Si, Zn, V ha`m t.
b.). O`simlik azat aziqlaniw retinde NO3- ha`m NN4+ jumsaydi.
Atmosfera azottin NN3 ke shekem kalpine keliwi sobikli
o`simlikler tamirinda bolatug`in tu`ynek bakteriyalari jardeminde
boladi. Ammoniydin organikaliq birikpelerge kiriwi
glutaminsintetaza ha`m
glutamatsintetaza fermentinin ta`sirinde σ
- ketoglutarattan glutamin kislotasi ha`m glutaminnin sintezinde
boladi. RO4 3- o`simlikke kiriwi ha`m organikaliq birikpeler
quramina kiriwi solayina kalpine keltiriwsiz boladi. Kukirt bolsa
SO4 2- tu`rinde organikaliq birikpelerge katnasadi ha`m kalpine
keledi. Kaliy kletkaga ion korinisinde toplanadi. Zatlar tamir
kletkalari diyuallarinan otip kletkaga passiv yamasa aktiv
transport jagdayinda kiredi. O`simlik kletkalarinin jutiw
aktivligine N+ pompasi ta`sir
etedi. Bunnan keyin “O`simlikler
awqatlaniwinin` mineralliq teoriyasi” kelip shiqti, ha`m bunin`
avtori nemis ximigi Yustus Libix (1840 – j) bolip esaplanadi.
Yustus Libixtin` pikirinshe topiraqtin` ` o`nimdarlig`i ondag`i
mineral duzlardin` mug`darina baylanisli boladi deydi.