O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash vazirligi P. F. Borovskiy nomli tibbiyot kolleji

14 Mavzu. Efferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi moddalar 
Reja: 
1. 
Efferent innervatsiya haqida tushuncha. 
2. Efferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi moddalarning guruhlari. 
3. M- xolinimimetik moddalar. 
Efferent nervlarga 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
80 
Vegetativ 
nervlar 
Mushaklarni 
harakatlantiruv-
chi nervlar 
 
simpatik 
Parasim-
patik 
Innersatsiya qiladi 
Ichki a’zolar, qon 
tomirlar, bezlar 
Nervlarning chiqishi 
Orqa miya-
ning ko’krak 
va bel bo’li-
midan 
Bosh miyaning suyagidan 
chiqadigan III-ko’ruv nervi, 
VII- yuz nervi, IX- halqum-
yutqin nervi  va X- adash-gan 
nerv hamda orqa miyaning 
chanoq bo’limidan 
 
Orqa miyaning oldingi 
shoxlaridan chiqadi, 
tolalarga bo’linmaydi 
Ularning oxiridan atsetilxolin 
ajralib, impulslarni skelet 
mushaklariga o’tkazadi. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
81 
Vegetativ nervlar –gangliy yoki sinapslar tufayli presinaptik va 
postsinaptik tolalarga bo’linadi. 
 
 
Parasimpatik 
nervlar 
Simpatik 
Uzun 
presinap-
tik 
Qisqa 
postsi-
naptik 
Qisqa 
presinap
-tik 
 
Uzun 
postsi-
naptik 
 
mediator 
mediator 
 
atsetilxolin 
atsetilxolin 
 
noradrenalin 
Xolinergik 
tola 
Xolinergik 
tola 
 
Adrenergik 
tola 

---

Efferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi moddalar 3 guruhga bo’linadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xoliniretseptorlarni  qo’zg’atuvchi  moddalar 
xolinomimetiklar
,  ularni  falajlovchi 
moddalar 
xolinolitik- xoliniblokatorlar
 deb ataladi. 
M-xolinimimetik moddalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
82 
Xoliniretseptor-
larga ta’sir 
etuvchi 
moddalar 
Adrenoretseptor-
larga ta’sir etuvchi 
moddalar 
Dofamin va serotonin-
retseptorlarga ta’sir 
etuvchi moddalar 
Pilokarpin gidroxlorid
-
ko’z ichki bosimi 
oshganda-glaukomada va 
boshqa ko’z kasalliklarida 
qo’llanadi 
Atseklidin- pilokarpinga 
nisbatan kam zaharli, 
oftal’mologiyada tomchi 
va malham shaklida, 
me’da-ichak, qovuq 
atoniyasida, tug’ish 
faoliyati susayganda 
qo’llanadi. 
Moddalar bilan zaharlanganda 
atropin va atropinsimon 
moddalar yuboriladi. 

---

Mustahkamlash uchun savollar 
1. Efferent nerv sistemasiga qaysi nervlar kiritiladi? 
2. Vegetativ nerv sistemasi necha guruhga bo’linadi? 
3. Vegetativ nerv sistemasi qaysi a’zolarni boshqaradi? 
4. Parasimpatik nervlar qayerdan chiqadi? 
5. Simpatik nervlar-chi? 
6. Vegetativ nerv sistemasining tolalari oxiridan qaysi mediatorlar  
    ajraladi? 
7. Harakatlantiruvchi nervlar nimani boshqaradi? 
8. Efferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi moddalar necha guruhga  
   bo’linadi? 
9. Xoliniretseptorlarni qo’zg’atuvchi moddalar nima deb ataladi? 
10. M-xolinimimetiklarga qanday moddalar kiradi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
83 

---

15 Mavzu. N-xolinomimetik va antixolinesteraza moddalari. 
Reja: 
1. N- xoliniretseptorlarga ta’sir etuvchi moddalar. 
2. Antixolinesteraza moddalari. 
  N-xoliniretseptorlarni qo’zg’atuvchi moddalarni N- xolinimimetiklar deb ataladi. 
Amaliy  tibbiyotda  N-xolinilitiklardan  lobelin  va  sititon  qo’llaniladi.    Moddalar 
reflektor analeptiklar deb ataladi. Ular asosan nafas yetishmovchiligida, markaziy 
nerv  sistemasini  falajlovchi  moddalar  (barbituratlar,  narkotik  analgetiklar)  bilan 
zaharlanganda  hamda  nafas  markazi  hujayralarining  uglekislotaga  sezuvchanligi 
kamayib  ketganda,  CO  bilan  zaharlanganda,  nafas  reflektor  tarzda  to’xtaganda, 
ba’zi  jarrohlikdan  keyin  kuzatiladigan  o’pka  faoliyati  yetishmovchiligida, 
pnevmoniya  va  atalektazlarning  oldini  olish  uchun  qo’llanadi.  Moddalar  faqat 
venaga yuboriladi, ta’siri 2-3 daqiqadan keyin boshlanib, 3-5 daqiqa davom etadi.