Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

aynan  xalqaro  tizimlar  strukturasi  holati  uning 
mustahkamligi  va  barqarorligi,  inqilobchiligining  o‘zgarishi  tizim-
lar  doirasida  nizoliligi  va  hamkorligi  ko‘rsatgichi  hisoblanadi:  ay-
nan unda tizimning funksionallashuvi va transformatsiyasi ifodala-
nadi.
 Shuning uchun xalqaro tizim tadqiqotiga bag‘ishlangan asarlarda 
bu holat analiziga birinchi navbatda e’tibor qaratishadi. 
Masalan,  R.Aron  xalqaro  tizimning  kamida  uchta  strukturaviy 
o‘lchovini  ajratadi: 
kuchlar  muvozanati  konfiguratsiyasi;  mualliflar 
ierarxiyasi;  tarkibning  gomogenligi  (bir  jinslik)  yoki  geterogenlik 
(turli jinslik
). Siyosiy realizim an’analariga mos keluvchi bosh o‘lchov, 
uning hisoblashiga ko‘ra, kuchlar muvozanati konfiguratsiyasidir. Kuch-
lar  muvozanati  konfiguratsiyasi  xalqaro  tizimdagi  “hokimiyat  markaz-
lari” mavjudligini o‘zida aks ettiradi. Bunda hokimiyat markazlari uning 
asosiy  elementlari-suveren  davlatlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  munosabatlarga 
ta’sir  qiladi.  Kuchlar  muvozanati  konfeguratsiyasi,  yuqorida  aytilga-
nidek,  bosh  aktorlar  soni  va  ular  o‘rtasidagi  munosabatlar  xarakteriga 
bog‘liq  bo‘ladi.  Bunday  konfiguratsiyaning  ikki  asosiy  tipi  bor:  ikki 
qutbli  va  ko‘p  qutbli.  Mualliflar  ierarxiyasi  harbiy-siyosiy,  iqtisodiy, 
resurs, sotsial-madaniy, mafkuraviy va boshqa jihatdan xalqaro tizimga 
ta’sir  qiluvchi  ehtimolliklar  nuqtai  nazaridan  ularning  deyarli  noting-
ligini qayd etishadi. Xalqaro tizimlarning gomogen va geterogen xarak-
teri aktorlar o‘rtasidagi u yoki bu prinsiplar (masalan, siyosiy ligitimlik 
prinsipi)  yoki  qadriyatlar  (bozor  iqtisodiyoti,  plyuralistik  demokratiya) 
bo‘yicha  kelishuvi  darajasini  anglatadi:  agar  totuvlik  qancha  ko‘p 
bo‘lsa,  bu  tizim  gomogen  hisoblanadi.  O‘z  navbatida,  kancha  u  go-
mogen  bo‘lsa,  me’yoriylik  va  barqarorlik  shuncha  ko‘p  bo‘ladi.  Go-
mogen tizimda davlatlar raqib bo‘lishi mumkin, ammo siyosiy dushman 
hisoblanmaydi.  Shunday  tizimlar  qatoriga  MO  mintaqasini  kiritish 
mumkin, chunki bu mintaqada respublikalarning tashqi siyosiy va tashqi 
iqtisodiy yondashuvlari o‘z siyosiy prinsiplari hamda umimiy madaniy-
diniy va tarixiy qadriyatlariga asoslanadi. Aksincha, qadriyatlar va maf-
kuraviy  antagonizm  asosida  parchalanayotgan  geterogen  tizim  xaotik, 
beqaror va nizoli (masalan, Bolqon) xarakteriga ega.