Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

XMni modellashtirishning yutuqlari va kamchiliklari 
XM tahlilida qo‘llanadigan tizimli modellashtirish metodini mufas-
sal  ko‘rib  chiqish,  bu  metodning  va  umuman  tizimli  yondashuvning 
afzalliklari  va  kamchiliklarini  ko‘rishga  imkon  beradi.  Uning  afzal  ji-
hatlariga tizimli yondashuvning umumlashtiruvchi, sintezlovchi xarakte-
rini  kiritish  mumkin.  Bu  metod  o‘rganilayotgan  obyekt  yaxlitligini  va 
uni hosil qiluvchi turli-tuman elementlar (tizim osti)ni aniqlashga imkon 
beradiki, bunda bu unsurlar sifatida xalqaro o‘zaro aloqalar ishtirokchi-
lari,  ular  o‘rtasidagi  munosabatlar,  vaqt-makon  omillari,  siyosiy,  iqti-
sodiy,  ijtimoiy  yoki  diniy  xarakteristikalar  namayon  bo‘ladi.  Tizimli 
yondashuv  nafaqat  XM  funksionallashuvidagi  u  yoki  bu  o‘zgarishni 
qayd etish imkoniyatini, balki  xalqaro tizim evolyutsiyasidagi shunday 
o‘zgarishlarning  sababiy  aloqasini  va  davlat  harakatiga  ta’sir  qiluvchi 
determinantlarini aniqlash imkonini beradi. Tizimli modellashtirish XM 
to‘g‘risidagi fanda nazariy tajriba o‘tkazish imkoniyati, amaliy metodlar 
va tahlil texnikasini, ularning turli birikmalarida kompleks qo‘llash im-
koniyatini beradi,  bu  yo‘l bilan u tadqiqot istiqbollarini va XM hamda 
jahon  siyosatini  bashorat  qilish  va  tushuntirishning  amaliy  ahamiyatini 
kengaytiradi.  Shu  bilan  birga,  ushbu  metodning  zaif  tomonlarini  va 
kamchiliklarini hech qachon e’tiborsiz qoldirmaslik kerak. Eng asosiysi 
shuki,  hech  qanday  model,  hatto  o‘z  mantiqiy  asoslanishida  benuqson 
hisoblangan model, uning asosida chiqarilgan xulosalarning to‘g‘riligiga 
ishontirmaydi. Doimo u yoki bu muallif tomonidan yaratilgan model va 
o‘rganilayotgan  obyekt  haqidagi  xulosalarning  haqiqiy  manbasi  o‘rta-
sida ma’lum farq mavjud. Tadqiqot modeli natijasi sifatida paydo bo‘l-
gan  xulosalar,  modelsiz  ham  ifodalanishi  mumkin,  deb  hisoblanadi. 
Xalqaro munosabatlar bo‘yicha ba’zi mutaxasislar uchun, shunday bo‘l-
sa ham, “xalqaro tizim” tushunchasining afzalliklari shunchalik ravshan-
ki, XM fanidagi barcha nazariy maktab va yo‘nalishlar vakillari, ayrim 
istisnolarni hisobga olmaganda, undan foydalanadi. 

---

 
 
156 
Tizmli  yondashuvning  aniq  namayondalari  tizimli  nazariya  va 
tizimli tahlil hisoblanadi. 
Tizimli tahlil va modellashtirish tahliliy metodlar ichida nisbatan 
umimiy  hisoblanadi,  u  ma’lumotlar  bayoni,  sharhi  va  tasnifi  hamda 
ularni  qayta  ishlab  chiqish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  kompleks  tadqiqot 
usullari,  jarayonlar  va  dissiplinalararo  xarakterli  texnikalar  majmui-
dan  iborat,  ular  asosida  va  ulardan  foydalanish  natijasida  xususiy 
xarakterga  ega  boshqa  ko‘pgina  tahliliy  metodlar  paydo  bolgan  va 
keng tarqala boshlagan.