M hamdamova

2.4. Uzluksiz ta’limni insonparvarlashtirishning tarbiya
 
turlari bilan uzviy bog‘lash va uning funksiyalarini
 
ifodalash
Tarbiya  usullari  turli  elat,  millat  va  davlatlarda  turli- 
tumanligi  bilan  farq  qiladi.  Osiyo  mamlakatlarida,  xususan 
0 ‘zbekistonda  esa  ko‘proq  umuminsoniy  tarbiya  elementlari 
qo‘llaniladi.  Bunday  tarbiya  tizimining  o‘ziga  xosligi  o ‘zidan 
kattaga  alohida  hurmat,  kattalar  gapiga  quloq  solishlik, 
ularning topshiriqlarini beminnat bajarishdir.
0 ‘quvchilar  axloqini,  dunyoqarashini  shakllantirishda 
ishontirish  asosiy  metodlardan  hisoblanadi.  Ishontirish  usuli 
asrimizning 
20-nchi  yillariga  kelib,  asosiy  metodlardan  biri 
sifatida ilgari surilgan.
Ishontirishning psixologik asosi o‘quvchilar ongida kelgusi 
xatti-harakat  bilan  xarakterlanadi.  Xatti-harakatni  oldindan 
rejalashtirishning  bu  usuli  orttirilgan  tajribaga  va  faoliyatning 
normalari,  qoidalari  prinsiplariga  asoslanadi.  Shaxs  biron  bir 
ish  yoki  tadbimi  bajarishdan  oldin,  albatta,  o ‘z  xatti- 
harakatlarini  ijtimoiy  talablar,  atrof-muhit  sharoitlari  bilan 
munosibligini o‘ylab ko‘radi.

---

Ishontirish  usulida  tarbiyachi  o'quvchilar  ongiga,  ruhiga, 
oriyatiga, 
irodasiga 
ta’sir 
etish 
yo‘li 
bilan 
ulaming 
xarakteridagi  axloqiy,  intellektual  va  boshqa  ijobiy  xislatlami 
shakllantiradi,  illatlami  kamaytiradi,  yo‘qotadi.  Ishontirish 
shakllanayotgan  shaxsning  qadriyatlariga,  dunyoqarashiga 
asoslanib,  ruhiy  va  ijtimoiy  munosabatlaming  tub  m ag‘zini 
chuqur tushuntirishga tayanadigan metod hisoblanadi.
0 ‘qituvchi 
o ‘zi 
aytayotgan, 
uzatayotgan 
axborotga 
o ‘quvchilami  ishontira olsagina, o‘z orqasidan ergashtira oladi. 
0 ‘quvchilami o‘quv mehnatiga,  aqliy  faoliyatiga rag‘batlantira 
oladi. 
0 ‘qituvchi  o ‘quvchilami  ishontirish  uchun  turli 
vositalardan  foydalanishi  mumkin.  Jonli  suhbat,  iboralami, 
asosli  faktlami  keltirish,  hissiyotlariga  ta’sir  etish  shular 
sirasiga kiradi.
Ishontirish  orqali  o ‘qituvchi  o‘quvchilarda  har  tomonlama 
kompleks 
tarbiyani 
amalga 
oshiradi. 
Hukumatimiz, 
Prezidentimizning  olib  borayotgan  tashqi  va  ichki  siyosati, 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning 
respublikamizga 
xos 
tamoyillari, 
bozor 
iqtisodiyotiga 
o‘tishning 
yo'llari 
tushuntirilganida  talabalar  kelajakda  respublika  hayotiga 
o‘zlarining  shaxsiy  daxldorliklarini  chuqurroq  his  etadilar  va 
shunga  yarasha  bilim,  ko‘nikmalami  egallashga  harakat 
qiladilar.
Tarbiya  tizimining  yetakchi  bo‘g‘ini  yoshlami  tarbiyalash 
o ‘quv jamoalaridagi  tarbiyachilar,  bolalaming  turar joylaridagi 
mavzelar,  mahallalar,  oiladagi  ota-onalar,  ommaviy  axborot 
vositalari,  adabiyot,  san’at  va  boshqa  vositalar  orqali  amalga 
oshiriladi.  Mazkur  tizimda  yosh  avlodga  tarbiyaviy  ta’sir 
ko‘rsatishning  yetakchi  bo‘g‘ini  umumta’lim  maktablari 
hisoblanadi.  Maktabga  kuni  uzaytirilgan tizim  kiritiladi,  o‘quv 
klublari,  oromgoh  ishlari  tashkil  qilinadi,  darsdan  tashqari 
vaqtlarda  o‘quvchilarga  o ‘quv  xonalari,  sport  zallari  va

---

kutubxonalardan  keng 
foydalanish 
imkoniyati 
ochiladi. 
Ulaming  maktab  madaniyat  muassasalari  bilan  alocjasi 
kuchayadi.  Malakali  pedagogik  xodimlarga  ega  bo‘lgan 
maktab,  oila  va  korxona  hamda  turar  joy  jamoatchiligi  bilan 
birgalikda muntazam ishni pedagogik jihatdan yo‘naltiradi.
Bolalar  tarbiyasi  bo‘yicha  o‘quv  maskani,  oila  va 
jamoatchilikning  faoliyatini muvofiqlashtirish,  asosan quyidagi 
tashkiliy shakllarda amalga oshadi:
1.  Ta’lim  muassasasining  pedagogika jamoasi,  ota-onalar 
qo‘mitasi,  korxonalar  va  turar  joylari,  klublar,  kutubxonalar, 
sport  maydonlari  bo‘yicha  jamoatchilik  kengashlari  vazifasi 
aniq 
taqsimlangan 
holda 
tarbiyaviy 
ish 
rejalariga 
muvofiqlashtiriladi.
2.  0 ‘qituvchilaming kuchi bilan ota-onalar va jamoatchilik 
vakillarini  bolalar  bilan  ishlashning  eng  samarali  pedagogik 
usullarini muntazam joriy qiladilar.
3.  Tarbiyaviy  ishlarning  borishi  va natijalarini  sinchkovlik 
bilan  o‘rganish,  topilgan kamchiliklaming  sabablarini  aniqlash 
va uni bartaraf etish tadbirlari birgalikda amalga oshiriladi.
Hozirgi 
vaqtda 
bolalaming 
oiladagi 
tarbiyasini 
yaxshilashga alohida e’tibor berilmoqda.