M hamdamova

1.2. Uzluksiz ta’lim tizimida ma’naviy-ma’rifiy
 
ishlarning  borishi
Ma’naviy-ma’rifiy  ishlarning  joriy  holati  qoniqarli  deb 
bo‘lmaydi. 
Ya’ni 
bizning 
targ‘ibot-tashviqot 
ishlarimiz 
ko‘pincha  tor  doirada  qolib  ketayotganligi,  hayotning  keng 
qatlamlariga 
kirib 
borolmayotganligi, 
tajribasiz 
ayrim 
yoshlaming  ongiga  yetib  bormayotganligining  naqadar  xavfli 
ekanligiga  maxsus  to‘xtalish  mumkin.  Buning  uchun  milliy 
tarbiyani  yuksaltirishda  ham  davlat  bosh  islohotchi  bo‘lishini 
e’tirof etib, maktablar, litsey va kollejlarda bevosita ma’naviyat 
masalalari  bilan  shug‘ullanadigan  mutasaddi  mutaxassislar 
lavozimlari  faoliyatini  qo‘llab-quvvatlashni  yo‘lga  qo‘yish, 
barcha  ta’lim  muassasalarida  bolalarimizni  ongini  yuksal- 
tiruvchi,  ulami  ijobiy  ishlar  va  tarbiyaviy  tadbirlar  bilan  band 
qiladigan turli tashkilot va to‘garaklar tuzish lozimdir.
Ko‘zlangan  maqsadni  amalga  oshirish  uchun  ijtimoiy-

---

gumanitar  fanlar  hamkorligida  pedagogika  va  psixologiya 
fanlarig'a:  oila  mafkurasi  va  uni  shakllantirish  mfixanizimini 
ishlab 
chiqish, 
o‘quvchi 
yoshlar 
ma’naviyatini 
shakllantirishning  kompleks  dasturini  ishlab  chiqish,  milliy 
dasturga 
ma ’ naviy-mafkuraviy 
tarbiya 
yuzasidan 
q o ‘shimchalar  kiritish,  o ‘quvchi  yoshlami  milliy  g‘oya, 
mafkura, o ‘z-o‘zini anglash, qadriyatlar ruhida shakllantiruvchi 
milliy  tarbiya konsepsiyasini  ishlab chiqish,  milliy mafkuraviy 
kurashning  ilmiy-amaliy  tizimlarini  yaratish,  xalqimizning 
barcha  qatlamlari  xususiyatlarini  aks  ettiruychi  va  qamrab 
oluvchi  targ‘ibot-tashviqot  mexanizmlarini  ishlab  chiqish, 
milliy  m a’naviy  g‘oyaning  yangi  ilmiy  falsafiy  ta’limini 
yaratish,  kengashlar  faoliyatini  uslubiy  ta’minlashlari  kerak 
bo‘ladi.
Milliy  tarbiyaning  nazariyasi,  uslubiyati  va  o‘quvchi 
yoshlar 
birlashmalari 
tizimini, 
m a’naviyat 
bilan 
shug‘ullanuvchi  mutasaddr  lavozim  professiogrammalarni, 
o ‘quvchi  yoshlar  uyushmalari  hamda  ulaming  tizimi  va 
faoliyati  mazmunining  shakllarini  ishlab  chiqish  kabi  dolzarb 
amaliy vazifalaming yechimini topishni  yuklaydi.
Barkamol 
avlodni 
voyaga 
yetkazishda 
diniy 
aqidaparstlikning  tarixiy  ildizlari,  zamonaviy  holati  va  unga 
qarshi  kurashning  nazariy  asoslariga  ham  ko‘p  bog‘liqdir. 
Odamlarimiz  tafakkurida  og‘ir  kurash  kechayotganidan  ogoh 
bo‘lish  lozimligi,  vaziyat  -  tarixiy  xotira  va  milliy  o‘zlikni 
anglash  va  bu  orqali  barcha  ma’rifiy  mamlakatlarda 
bo‘lganidek,  g‘oyaga qarshi g‘oya bilan kurashishning falsafiy, 
tarixiy  asoslarini  yaratishni,  inson  huquqlari  milliy  harakat 
dasturini  ishlab  chiqishni talab  qilmoqda.  Bu esa falsafa, tarix, 
madaniyatshunoslik,  siyosatshunoslik, sotsiolo-giya va boshqa 
fanlarda  yangi  dunyo  qarash  va  yangi  tafakkur  shakllanish 
xususiyatlarini  o‘rganib,  natijalarini  hayotga  tezroq  tatbiq

---

qilishni, milliy o‘zlikni anglash jaryonini tahlil  qilish, g‘oyaviy 
kurash  strategiyasi  va  texnikasi,  usul 'va  shakllarini 
ishlab 
chiqishni taqozo qiladi.
0 ‘zbekiston  Prezidenti 
I.A.Karimovning 
«Tafakkur» 
jum ali 
bosh 
muharriri, 
«Uzteleradiokompaniya» 
raisi 
savollariga javoblari  va  respublikamizning  bir  guruh  tarixchi 
olimlari, 
shuningdek, 
jumalistlar, 
matbuotchilar 
va 
adabiyotshunos  olimlar  bilan  bo‘lgan  suhbatlarida,  Vazirlar 
Mahkamasining 
«Ma’naviy-ma’rifiy 
islohotlami 
yanada 
chuqurlashtirish  va  uning  samaradorligini  oshirish  chora- 
tadbirlari  to‘g‘risida»  hamda « 0 ‘zbekiston  Fanlar akademiyasi 
tarix 
instituti 
faoliyatini 
takomillashtirish 
to‘g‘risida»gi 
Qarorlarida  yoshlarimiz  ongida  milliy  g‘oya  va  mafkurani 
shakllantirish,  ularning  ma’naviyatini  milliy  va  umumbashariy 
qadriyatlar 
asosida  yuksaltirish, 
o‘tgan 
ming  yilliklar 
mobaynida  ajdodlarimiz  yaratgan  shonli  tariximiz  haqidagi 
haqiqatlami  qayta  tiklash  va  uning  misolida  yosh  avlodni 
milliy  iftixor,  vatanparvarlik  tuyg‘ulari  ruhida  tarbiyalash  kabi 
g‘oyalar,  vazifalar ta’lim tizimining ham oldida turgan dolzarb 
vazifalarga aylandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining  1997-yil avgust 
oyida  bo‘lib  o‘tgan  IX  sessiyasida  qabul  qilingan  «Ta’lim 
to‘g ‘risida»gi  Qonun  va  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi» 
mamlakatimiz  xalq  xo‘jaligining  barcha  tarmoq  va  sohalarini 
yuqori  malakali  va  erkin  fikrlovchi,  ma’naviy  jihatdan 
barkamol  mutaxassis  kadrlar  bilan  ta’minlashga  qaratilgan 
tarixiy muhim hujjatlardir.  Uzluksiz ta’lim tizimi  qayta qurildi: 
umumtaTim  maktablari,  o ‘rta  kasb-hunar  bilim  yurtlari,  oliy 
ta’lim  muassasalari  hozirgi  zamon  talablari  va  mamlakatimiz 
xalq  xo‘jaligi  ehtiyojlari,  manfaatlari  nuqtai  nazaridan  qayta 
tashkil  etildi.  Ko‘plab  universitetlar,  yangi  tipdagi  kollgj  va
litseylar  barpo  qilindi.  Xalq  xo‘jal in n in g ; turli  tarmoqlari

---

bo‘yicha  yangi-yangi  sohalar,  mutaxassisliklar,  yo‘nalishlar 
tashkil  etildi.  Uzluksiz  ta’lim  tizimiga  oid  barcha  fanlar 
bo‘yicha  davlat  ta’lim  standartlari  yangidan  yaratildi.  Barcha 
o ‘quv  dasturlari,  darsliklar  va  qo‘llanmalar  davlat  ta’lim 
standartlari  talablaridan  kelib  chiqib,  qayta  tayyorlanmoqda. 
Uzluksiz  ta ’lim  tizimining  hamma  bosqichlari  bo‘yicha 
pedagog-o‘qituvchilaming  ixtisoslik  malakalarini  oshirish  va 
ulami qayta tayyorlash bo‘yicha ishlar keng miqyosda va izchil 
amalga oshirilmoqda.
Mamlakatni  demokratik  asoslarda  qayta  qurish  va 
jamiyatda  m a’naviy-axloqiy  muhitni  sog‘lomlashtirish  -   ko‘p 
qirrali  jarayondir.  Bunda  ta’lim-tarbiya  tizimlarining  o‘mi, 
ahamiyati,  shubhasiz, juda  katta.  0 ‘zining  kundalik  tirikchilik 
tashvishlaridan  ortmay  qolgan,  milliy-tarixiy  qadriyatlaridan, 
urf-odatlari  va  qadimiy  an’analaridan  deyarli  begonalashgan, 
tor  ixtisoslik  doirasida  fikr  yuritish  va  faoliyat  ko‘rsatishdan 
chiqa olmagan,  erkin va ijodiy  fikr yuritishdan mahrum etilgan 
«sovet  kishisi»ning  ongi  va  dunyoqarashini  o‘zgartirish, 
qalbiga,  ruhiga  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  nurini 
singdirish,  uning  bugungi  taraqqiy  etayotgan  madaniy  olam, 
erkin va ilg‘or fikrlovchi insonlar darajasida faoliyat ko‘rsatishi 
uchun  zarur  shart-sharoitlar  yaratishda  ta’lim-tarbiya  tizimlari 
oldida  katta  va  keng  miqyosli  vazifalar  turibdi.  Bu,  avvalo, 
yangi  davr  talablariga  to‘la  javob  beradigan  yuqori  malakali 
mutaxassis  kadrlami  tayyorlashdir.  Shu  jihatdan  qaraganda, 
ta’lim-tarbiya  sohasida  nazarda  tutilayotgan  tadbirlaming 
g‘oyaviy-nazariy  asoslari  milliy  mustaqillik  g‘oyasi  bilan 
chambarchas bog‘liq.
M a’naviy-axloqiy  ustuvor vazifalami amalga oshirish:
-  
ta’limni  insonparvarlashtirishni  ta’minlash  mexanizm- 
larini  ishlab  chiqish,  bevosita  fanlar  bo‘yicha  ishlab  chiqilgan 
ishchi dasturlarda ta’lim-tarbiya birligini ta’minlash;

---

-   uzviylik  va  uzluksizlik  mezonlariga  amal  qilgan  holda 
ishlab  chiqilgan  yangi  namunaviy  o‘quv'dasturlarining  yangi 
turkumini ta’lim amaliyotiga joriy qilish.
Ma’naviyat -  bu  kishini,  egallagan  foydali  bilimlari  (bilim 
turidan qat’i nazar), uning hayotida takrorlanaverishi natijasida, 
ko‘nikma  va  malaka bosqichlaridan o‘tib  ruhiga singib,  uning 
hayot  tarziga  aylanib  ketgan  bosqichdagi  ijobiy  ijtimoiy 
sifatlardir.  Demak,  ma’naviyat asosini bilim tashkil qilar ekan, 
bilim turlariga mos ravishda ma’naviyat turlarini sanab chiqsak 
bo‘ladi.  Bularga diniy  ma’naviyat,  axloq  va odob  ma’naviyati, 
dunyoni  ilmiy  bilish  ma’naviyati,  texnik  ma’naviyat,  kasbiy 
m a’naviyat  va  boshqalar  kiradi.  Axloq  va  odob  ma’naviyati 
inson  ijtimoiy  mohiyatini  eng  ustki  qavatini,  ya’ni  qobig‘ini 
tashkil  qilgani  uchun,  ba’zilar  ma’naviyat‘deganda,  kishining 
axloq  va  odobga  oid  bilimlarini  uning  hayot  tarzida  aks  etishi 
deb tushunishadi. Bu ma’naviyatni tor m a’noda tushunishdir.