Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

Trisemussning shifrlash jadvallari.
 1508 yil Germaniyalik abbat Iogan Trisemuss 
“Poligrafiya”  deb  nomlanuvchi  kitobni  yozdi.  Bu  kitobda  birinchi  marta  taxminiy  tartibda 
alfavit  bilan  to`ldiruvchi  shifrlash  jadvallarini  qo`llashni  tizimli  tushuntirib  berdi.  Bunday  shifrni 
olish  uchun  alfavit  harflarini  va  kalitli  so`zni  (yoki  iborani)  yozish  uchun  jadvallar  qo`llanilgan. 
Jadvalga qator bo`yicha kalitli so`z kiritiladi, bunda takrorlanuvchi harflar tashlab yuboriladi. So`ngra 
bu jadval tartib bo`yichaи alfavitning kiritilmagan harflari bilan to`ldiriladi. Kalitli so`z yoki iborani 
eslab qolish osonligi tufayli bunday yondashuv shifrlash va qayta ochish jarayonini  soddalashtirar 
edi. [15]  Bu shifrlashni misolda ko`rib o`tsak. Lotin alifbosi uchun jadval hajmini 6x5 deb olamiz. 
Kalitli so`z sifatida esa ANZURA so`zini olamiz. Agar kalitli so`zda harflar takrorlansa, navbatdagi 
takrorlanuvchi harf tashlab  yuborilganligi uchun kalit so`z ANZUR  ko`rinishni oladi. Kalitli so`z 
ANZUR  ning  harflarini  jadvalning  birinchi  qatori,  birinchi  yacheykasidan  boshlab  joylashtirishni 
boshlaymiz.  
A 
N 
Z 
U 
R 
B 
C 
D 
E 
F 
G 
H 
I 
J 
K 
L 
M 
O 
P 
Q 
S 
T 
V 
W 
X 
Y 
 
 
 
 
                                                           
6
 Shon Harris. ALL IN ONE CISSP. McGraw-Hill. 2013. 

---

29 
 
Agar birinchi qator to`lsa, harflarni ikkinchi qatordan boshlab joylashtirishni davom ettiramiz. 
Kalit  so`z kiritilgach, alfavit harflarini boshdan boshlab jadvalga joylashtirishni boshlaymiz. Agar 
alfavit harfi kalit so`zda mavjud bo`lsa, u tashlab yuboriladi va navbatdagi harfni joylashtirish davom 
ettiriladi.  Qator  to`lgach  navbatdagi  qatordan  joylashtirish  boshlanadi.    Shifrlashda  bu  jadvaldan 
ochiq  matnni  navbatdagi  harfi  topiladi  va  shu  ustundagi  pastda  joylashgan  harf  shifrmatn  harfi 
sifatida  yoziladi.  Agar  matn  harfi    eng  pastki  qatorda  bo`lsa,  shifr  matn  uchun  shu  ustunning  eng 
yuqorigi harfi olinadi.  
Masalan, shu jadval yordamida quyidagi xabarni shifrlasak: 
BIZ BIR JAMOAMIZ 
Quyidagi shifr matnini olamiz: 
WPE  WPG ECVWCVPE 
Bu  shifr  matni  deshifrlash  uchun  jadvaldan  shifr  matnni  navbatdagi  harfi  topiladi  va  shu 
ustundagi yuqorida joylashgan harf matn harfi sifatida yoziladi. Agar matn harfi eng yuqori qatorda 
bo`lsa, matn uchun shu ustunning eng quyi harfi olinadi. 
 
Matn deshifrlansa: 
BIZ BIR JAMOAMIZ 
Bunday  shifrlash  jadvallari  ko`p  grammali  deyiladi,  chunki  shifrlash  bir  harfdan  bajariladi. 
Trisemuss shifrlash jadvallari ikki harfdan shifrlay olishini birinchilardan bo`lib bilib olgan. Bunday 
shifrlashlar bigrammali shifrlashlar deyiladi.