Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Elektron kim-oshdi savdosi – auktsion (

e-auction

) – 

bunda savdo maydoni 

shunday  tashkil  qilinadiki,  xaridor  turli  ishlab  chiqaruvchilarning  turli 

tovarlarini  savdo  paytida  aniqlanadigan  narxlarda  sotib  olishlari  mumkin 

bo’ladi; 



 

Elektron  birjalar  (

e-exchange

)  –  narxlar  talab  va  taklif  asosida 

aniqlaniladigan savdo maydonlari bo’lib, keyingi paytlarda tarmoq elektron 

birjalari  tobora  ommabop  bo’lib  barayapti.  Masalan,  aviatsiya  tarmog’i 

uchun 

Aerospan

  va 

MyAircraft.com

  birjalari,  avtomobillar  uchun 

Covisint

 

birjasi,  ommaviy  iste’mol  tovarlari  uchun  esa 

Transora

  kabi  birjalar 

mavjud.  

Bulardan tashqari, 

vertikal elektron savdo maydonlari

 ham mavjud. Ular tarmoqlar 

chegarasida  korxonalarni  birlashtiradilar  yoki  bitta  tashkilotning  yetkasib 

beruvchilari va dilerlarini birlashtiradilar. 

Gorizontal elektron savdo maydonlarida

 

esa turli tarmoqlarning kompaniyalari birlashishlari mumkin. Mijozlar bilan o’zaro 

aloqa  o’rnatish  turi  bo’yicha  ikki  turdagi  biznes-modelni  ajratib  ko’rsatishimiz 

mumkin: 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 



 

O’z-o’ziga hizmat ko’rsatish

 – kompaniya elektron platforma va mahsulotni 

yaratadi, iste’molchi esa mahsulot yoki xizmatni o’zi tanlagan usulda sotib 

oladi.  Misol  sifatida  onlayn-bankingni,  elektron  ta’limni  yoki  internet-

savdoni keltirishimiz mumkin; 



 

Kraudsorsing 

–  bunda  kompaniya  internet-pletformani  tashkil  qiladi, 

mahsulot  yoki  xizmatni  esa  iste’molchilarning  o’zlari  yaratadilar  (

ya’ni 

kraudsorsing  mahsulotini

).  Xozirgi  paytda  kompaniyalar  iloji  boricha  shu 

usulni  tanlamoqdalar.  Misol  sifatida  ijtimoiy  tarmoqlarni,  blokcheynlarni, 

YouTube bideoservisini, fotoservislarni keltirishimiz mumkin.  

Elektron  biznes  tashkil  qilayotganda  iste’molchining  portretini  hisobga  olish  va 

uning iste’molchi sifatidagi xususiyatlarini o’rganish yaxshi natijalarga olib keladi.