Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

1.

 

Jamiyat  hayotining  turli  sohalarida  blokcheyn-texnologiyalarni  muvaffaqiyatli 

joriy qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu jumladan: 



 

global  tendensiyalarni  monitoring  qilish,  texnologik  o'zgarishlarni, 

shuningdek,  blokcheynni  qo'llashning  yangi  sohalarini,  usullarini  va 

mexanizmlarini aniqlash uchun taqsimlangan reestr texnologiyalari bo’yicha 

xalqaro  tajribani  organish  va  uni  halq  xo'jaligi  tarmoqlarida  tezkorlik  bilan 

o’zlashtirish; 



 

O'zbekistonda  blokcheyn  texnologiyalarini  joriy  etish  bo'yicha  takliflarni 

ishlab  chiqish  maqsadida  mamlakatdagi  ilmiy-amaliy  tashkilotlar  bilan 

birgalikda amaliy, ilmiy va marketing tadqiqotlarini tashkillashtirish; 



 

blokcheyn  va  unga  aloqador  texnologiyalarni,  shu  jumladan,  bulut 

texnologiyalari,  kriptografiya,  kriptoanaliz,  aqlli  kontraktlar  va  boshqa  bu 

bilan  bog’liq  innovatsion  texnologiyalarni  potentsial  foydalanishni  tartibga 

soluvchi  halqaro  normativ-huquqiy  bazalarni  tahlil  qilish  va  ularni 

respublika sharoitlariga mos ravishda takomillashtirish; 



 

mamlakat  miqyosidagi  blokcheyn  loyihalarni  samarali  ravishda  amalga 

oshirish uchun tegishli tashkiliy va texnik infratuzilmani rivojlantirish; 



 

blokcheyn-texnologiyalarni  joriy  etish  bilan  bog'liq  tashabbuslar,  milliy 

tildagi  yangi  adabiyotlar,  tadbirlar  hamda  loyihalarni  axborot-analitik  va 

metodik jihatdan qo'llab-quvvatlash; 



 

Blokcheyn-texnologiyalar  bo’yicha  oily  ta’lim  muassasalar  va  akademik 

tashkilotlar, 

olimlar 

va 

professor-o’qituvchilar 

bilan  hamkorlikni 

rivojlantirish; 



 

Blokcheyn-texnologiyalarni  ommalashtirish  bo’yicha  ilmiy-amaliy  va 

o’zbek  tildagi  ommabop    adabiyotlar  yaratish  va  ularni  ommaviy  axborot 

vositalari yordamida halq ommasiga keng targ’ibot qilish; 



 

Blokcheyn-texnologiyalarni  amaliyotga  qo’llash  bo’yicha  moliya-kredit  va 

bank tashkilotlari hamda  tadbirkorlik sub’ektlari bilan uzviy  aloqada bo’lib 

ishlash. 

2.

 

Milliy blokcheyn-kompetentsiya va vakolatlarni rivojlantirish, shu jumladan: 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

o

 

taqsimlangan  reestr  texnologiyasidan  samarali  foydalanish  uchun  davlat 

tuzilmalarining kadrlar salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 

o

 

blokcheyn  sohasida  milliy  ekspertlar  guruhini  shakllantirish,  bu  bilan 

bog’liq  bo’lgan  muammolarni  muhokama  qilish  uchun  zarur  bo’lgan 

innovatsion  maydonchalar  faoliyatini  tashkil  etish  va  muvofiqlashtirish 

hamda 

amaliyotda 

blokcheyn 

texnologiyalarni 

qo'llashning 

yangi 

yo'nalishlari va usullarini yaratish; 

o

 

iqtisodiyotning  turli  sohalariga,  tadbirkorlikda  va  davlat  boshqaruviga 

yo’naltirilgan 

blokcheyn-texnologiyalari 

sohasidagi 

mutaxassislarni 

tayyorlash va malakasini oshirish; 

o

 

taqsimlangan reestr texnologiyalarini joriy etish bilan shug'ullanuvchi milliy 

kompaniyalarni  va  soha  mutahassislarini  rag'batlantirish  hamda  qo'llab-

quvvatlash; 

o

 

blokcheyn texnologiyasi yo’nalishida ilmiy va amaliy izlanish olib boruvchi 

oliy  o’quv  yurtlari,  texnoparklar,  analitik  markazlar,  ilmiy-tadqiqot 

markazlari  va  boshqa  milliy  akademik  va  mutaxassislar  birlashmalarining 

a’zolarini rag’batlantirish maqsadida o’zaro hamkorlikni amalga oshirish;  

o

 

Taqsimlangan ro’yhat texnologiyasini qo’llash borasida xalqaro hamkorlikni  

rivojlantirishga yo’naltirilgan anjumanlarini tashkillashtirish va o’tkazish, bu 

boradagi halqaro tajriba va o'zaro tajriba almashishlarda faol ishtirok etish; 

3.

 

Blokcheyn  innovatsion  texnologiyalarini  davlat  boshqaruv  tizimi  va  milliy 

iqtisodiyotga tadbiq etish jarayonini muvofiqlashtirish, shu jumladan:  



 

blokcheyn  texnologiyalarini  qo’llash  va  tadbiq  etish  bo’yicha  maslahat 

hizmatlarini  ko’rsatish,  mutaxassislar  hulosasini  taqdim  qilish  hamda  bu 

soha bo’yicha  innovatsion fikr va takliflarni  berish. 



 

davlat  boshqaruvida  blokcheyn  texnologiyani  qo’llagan  holda  information-

kommunikatsion sohaga oid optimal yechimlarni yaratish va tadbiq qilishda 

yaxlit va bir butun texnologik yondashuvni ta’minlash; 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 



 

Davlat 

idoralari 

va 

boshqa 

tashkilotlarda 

taqsimlangan 

reestr 

texnologiyasiga 

asoslangan 

umumdavlat 

raqamli 

platformalari 

ishlatilishining rivojlanishiga ko’maklashish. 



 

blokcheyn  konsepsiyasini  ommaga  namoyish  qilish  va  uning  amalga 

oshirilishi  mumkinlgini  tekshirish  maqsadida  davlat,  hususiy  yoki  ijtimoiy 

sohalarda blokchain ilk loyihalarini amalga oshirish. 

Blokcheynni tushunish ushun avvalo pulning asosiy vazifasi nima ekanligini 

tushunib  olamiz.  Pulning  asosiy  vazifasi  insonlar  orasidagi  savdo  jarayonini 

osonlashtirishdir: 

 

Agarda pulning jamiyatdagi harakatini tahlil qilsak, juda ham murakkab jarayonlar 

ko’z oldimizga keladi: 

 

Bunda barcha hisob kitoblar tabiiyki, buxgalteriya orqali amalga oshadi: 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

 

Buxgalteriyadagi  ma’lumotlar  esa  konfidentsiyal  va  ularni  boshqarish  anchagina 

murakkab  masaladir.  Ushbu  vazifani  osonlashtirish  uchun  bir  qancha  turdagi 

vositachilar  hizmatidan  foydalanish  mumkin.  Masalan,  banklar,  auyditor 

kompaniyalar  va  ular  bilan  bog’liq  bo’lgan  moliyaviy  tashkilotlar.  Bu  esa  hisob 

ishlarini  juda  ham  murakkablashtirib  yuboradi.  Shuning  uchun  hozirgi  paytda 

blokcheynlardan  foydalangan  xoldagi  taqsimlangan  buxgalteriya  kontseptsiyasi 

ishlab chiqilmoqda. Uni sxematik ko’rinishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: 

 

Bunda  buxgalteriya  kitoblari  tarmoqda  joylashtirilib,  barcha  uchun  birday 

ko’rinshga ega bo’ladi va hech kim unga egalik qilolmaydigan ko’rinishga keladi. 

Natijada  biz  taqsimlangan  buxgalteriya  kontseptsiyasiga  kelamiz.  Bunda 

buxgalteriya  kitoblarining  barcha  nusxalari  bir xil  bo’ladi.  Barcha tranzaktsiyalar 

esa barcha tarmoq ishtirokchilari tarmoq orqali ko’ra oladigan shaffof va ommaviy 

xolatga keladi: 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

 

Noto’g’ri va noqonuniy tranzaktsiyalarni esa boshqalardan berkitib bo’lmaydi, ular 

darhol barchaga oshkor bo’ladi-qo’yadi: 

 

Amalga  oshirilgan  har  bir  alohida  tranzaktsiya  esa  maynerlar  tomonidan 

tasdiqlanadi va foydalanuvchilar tomonidan tekshirib turiladi: 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

 

Bu  operatsiyalarningbarchasi  blokcheyn  deb  atalgan  taqsimlangan  kompyuter 

tarmog’i vositasida amalga oshiriladi: 

 

Demak,  blokcheyn  bu  -  bir  xil  huquqqa  ega  bo’lgan  va  tarmoqqa 

P2P

  (

peer  to 

peer

)  usulida ulangan bir qancha kompyuterlarga yozilgan ma’lumotlardan iborat 

jurnal  bo’lib,  unda  istalgan  turdagi  va  ko’rinishdagi  ma’lumotlar  (

masalan,  pul 

operatsiyalri,  kontraktlar,  patsientlar  yoki  mijozlar  haqidagi  ma’lumotlar,  turli 

ko’rinishdagi  bilimlar  va  boshqalar

) 

saqlanishi 

mumkin. 

Blokcheyn 

texnologiyalarini amalda qo’llashda ko’pincha