|
XMine, Multi-Coin, AroMine, BiteMiner
va
Bit-Lite
larni
kiritish
mumkin.
Bularda
ham
foydalanuvchi
daromadi
miqdorini
ko’paytirish uchun o’z shaxsiy pullariga hisoblash quvvatlari sotib olishi ham
mumkin. Agarda foydalanuvchi puldor bo’lsa, u kriptovalyutalar mayningi
uchun biror bir sifatli dastur sotib olishi va solo-mayningni amalga oshirishi
mumkin.
7.2. Kriptovalyutalar elektron tijoratidato’lov tizimlari
Xozirgi
zamondagi
an’anaviy
to’lov
instrumentlari
bo’lgan
mamlakatlar valyutalari bilan amalga oshiriladigan internet tarmog’i orqali
mamlakatlararo to’lovlarda bir qancha o’ziga xos muammolar mavjud. Bular
jumlasiga, masalan, quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
To’lovlarni amalga oshirishda albatta banklar tomonidan belgilangan
yuqori komission haqni to’lash;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Tomonlarning to’liq rekvizitlarini (manzili, hisob raqami, ismi-sharifi va
boshqalar) o’zaro oldi-sotti qilayotgan shaxslardan tashqari, albatta
uchinchi tomonga (bankka) ma’lum bo’lishi;
To’lovlarni markazlashgan holda qaysidir tashkilotlar tomonidan
boshqarilishi;
Ayrim holatlarda to’lovlar amalga oshirilgach, uni bekor qilish ham
mumkinligi tufayli, sotuvchi ham ishonch hosil qilishi uchun ko’proq
ma’lumotlar so’rashi kerak bo’ladi.
Yuqorida keltirilgan barcha kamchiliklarni hal qila oladigan bir tizim
sifatida ilk kriptovalyutalardan biri bo’lgan raqamli pul birligi bitkoin paydo
bo’ldi. Bitkoin 2009 yil 3 yanvarda o’zini Satoshi Nakamoto deb atagan
shaxs tomonidan yaratilgan va 2008 yil 31 oktyabrida «
Birkoin – elektron
to’lovlarga mos raqamli tizim
»
(«Bitcoin: A Peer-to-Peer Elektronic Cash
System»
) deb nomlangan maqolada ommaviy e’lon qilingan. Ushbu bitkoin
valyutasi ishonchga emas, balki kriptografik kodlash tizimiga asoslangan va
o’zaro hech qanday vositachilarsiz (
bank yoki boshqa moliyaviy
instrumentlarsiz
)
to’lovlarni bevosita ishtirokchilar orasida amalga
oshirilishini ta’minlovchi to’lov tizimi valyutasidir. Bunda nazorat qiluvchi
organlarsiz, raqamli valyutalarning haqiqiyligini murakkab matematik
algoritmlar
asosida
tasdiqlanadigan
tizim
amal
qilgan
xolda
ishtirokchilarning har biri ushbu pul birliklarni emissiya qilishi ham mumkin.
Bitkoinning o’ziga xos jihatlari sifatida quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin:
Markazlashmagan tizim – har bir ishtirokchi teng huquq va
imkoniyatlarga ega;
Hisob-kitoblarning to’liq shaffofligi – har bir ishtirokchi barcha
tranzaktsiyalarni ko’rishi mumkin;
Nazoratning yo’qligi – hech bir davlat yoki tashkilot tizim ichidagi
operatsiyalarni nazorat qila olmaydi;
Sirlilik – tizim ishtirokchilar haqidagi ma’lumotlarni tasdiqlanishini
so’ramaydi;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Kriptotangalarni emissiya qilish cheklangan –jami 21 million BTC
(bitkoin tangasi) chiqariladi;
Balans
ikki
yoqlama
yozuv
asosida
bo’lmaydi, balki barcha
tranzaktsiyalar xronologik tartibda barcha ishtirokchilarda ko’rinadi;
Kriptovalyutalar inflyatsiyaga uchramaydi. Qiymati esa bozordagi talab
va taklifga qarab o’zgaradi;
Yuridik (huquqiy) jihatdan kriptovalyutalarning ishlatilishi uchun hech
qanday asos mavjud emas;
Bitkoin va u bilan bog’liq operatsiyalarning amalga oshirilishi uchun
faqatgina internet tarmog’iga ulangan va tegishli dasturiy-texnik
ta’minotga ega bo’lgan ishtirokchilarning mavjud bo’lishi kifoya.
Kriptovalyutalar bilan ishlash jarayoni qaysidir ma’noda oldindan mavjud
torrent tizimida ishlovchi ishtirokchilarning o’zaro fayllar almashinuviga
ham o’xshab ketadi. Faqat bu tizimda fayllar o’rnida maxsus kriptografik
kodlar xeshlangan xolda bloklarga yig’iladi. Ushbu bloklarning vaqt bo’yicha
to’g’ri
ketma-ketlikda
tuzilishi
esa
blokcheyn
(
bloklar
zanjiri
)
texnologiyasini yuzaga keltiradi, masalan:
Harbirishtirokchiningamalgaoshiradigantranzaktsiyalariommaviykalitvamahf
iykalitiorqaliamalgaoshirilishiko’zdatutiladi.
Ommaviykalitorqalibo’ladiganharakatlarvatranzaktsiyalarumumiytizimdabarc
haishtirokchilartomonidanqaydetilibboriladi.
Mahfiy
(
yopiq
)
kalitorqalikelibtushganpulmablag’laritasdiqlanadi.
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Butranzaktsiyalarniamalgaoshirishvaumumanboshqaharbirtranzaktsiyaniishlo
vberganxoldasaqlabolishuchunzamonaviyyuqoriko’rsatgichliparametrlargaeg
abo’lgan
(
videokartaishlovberishtezligivaprotsessortaktchastotasio’tayuqoribo’lgan
)
komp’yuterlarvatezkorinternetaloqasibo’lishitalabetiladi.
Tizimto’liqkuchlanishdaishlashiuchunesakomp’yuterlarko’proqenergiyasarfin
italabetadi.
Ushbuharajatlarnisarflashorqaliishtirokchilarrag’batlantirishsifatidayangikript
ovalyuta
(
bitkoin,
efirium,
laytkoinvaboshqalar
)
yokioddiypullardakomissionhaqolishimkoniyatigaegabo’ladilar.
Ishtirokchilarsoniqanchalikko’payganisarikriptovalyutatangalariniolishhamsh
unchalikqiyinlashibboraveradi.
Xuddishuninguchunhamkriptovalyutatangalariniqo’lgakiritishnioltinqazibolin
ganisingari
–
Mayning
qilishdebnomlangan.
Xozirgidavrgakelib,
mayningqilishuchunkatta-
kattainshootlarvabinolardanfoydalanganxoldadoimiyravishdaishlabturuvchiyi
rikserverlardaniborat
“
Do'stlaringiz bilan baham: | 
