Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

o’rtacha mahsulot
 bo’lib, u 
aynan omillardan qay darajada samarali foydalanganimizni ko’rsatadi. Iqtisodiy samaradorlik 
bilan bog’liq yana bir iqtisodiy ko’rsatkich bu 
me’yoriy mahsulot
dir. U bir birlik qo’shimcha 
qilingan xarajatlar evaziga yaratilgan mahsulot hajmini ko’rsatadi.  
 Iqtisodiy samaradorlikni ifodalaydigan muhim ko’rsatkichi bo’lib, birinchidan, mehnat 
unumdorligi yoki unga teskari ko’rsatkich mehnat sig’imi hisoblanadi. Mehnat unumdorligini 
mahsulot hajmini mehnat xarajatlariga nisbati Y/L mehnat sig’imini esa mehnat xarajatlarini 
mahsulot hajmiga L/Y nisbati tarzida aniqlanadi.  
 Mehnat unumdorligi mehnatning natijasi, uning samaradorligini anglatadi. Mehnat 
unumdorligi vaqt birligida yaratilgan mahsulot va xizmatlar miqdori bo’lsa, mehnat sig’imi esa 
aksincha bir birlik mahsulot yaratish uchun sarflangan ish vaqtidir. 
 Mehnat unumdorligini oshirish o’sib borayotgan ehtiyojlarni qondira borishning iqtisodiy 
jihatdan qulay yo’li hisoblanadi. Mehnat unumdorligiga ham juda ko’p omillar ta’sir etadi. 
Ularni asosan quyidagi guruhlarga bo’lishimiz mumkin: 
 1. Jamiyatda erishilgan texnika-texnologiya darajasi, boshqacha aytganda ish qurollari 
naqadar mukammalligi. 
 2. Ishlovchilarning bilim saviyasi, mehnat malakasi va mahorati, ya’ni ish kuchining 
sifati. 
 3. Ishlab chiqarishning tabiiy-iqlimiy sharoiti. Tabiiy resurslarni ishlatishning naqadar 
qulayligi. 
 4. Resurslarni cheklanganligi sharoitida ularni qanday ishlatishni tanlash va qaror qabul 
qilish.  
 5. Ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish, infrastrukturani tashkil etish va boshqalar. 
 Ish unumining ortishi, ish vaqtining tejalishi va bo’sh vaqtni ko’payishiga olib keladi. 
Jamiyat taraqqiyoti natijasida borgan sari ish vaqti tejalib bo’sh vaqtni ko’payishiga olib keladi. 
Masalan, ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda ish xaftasi asrimiz boshlarida 53 soat va undan 
ortiq edi. 50- yillarga kelib u 40 soatni tashkil etgan bo’lsa, hozirgi paytda 35 soat. 
 Unumdorlik oshib, bo’sh vaqtning ko’payib borish