Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

o’rinbosish effekti
 deb ataladi. Bu 
b
 
rasmda ko’rsatilgan egri chiziqda ifodalanadi. U A nuqtaga etguncha namoyon bo’ladi. 
 
Daromad effekti 
esa o’rinbosish effektiga qarama-qarshi, u ishlovchining moddiy 
jihatdan etarli darajada ta’minlanishi bilan bog’liq. 
 Agar moddiy jihatdan ta’minlanganlik darajasi ishlovchini qoniqtirsa, uning bo’sh vaqtga 
munosabati o’zgaradi. Uning uchun bo’sh vaqt hisobiga ishlab olinadigan daromadni yo’qotish 
vaqti emas, aksincha dam olish, hayot quvonchlaridan lazzatlanish, rohatlanish vaqti qiziqarli. 
Ayniqsa, insonga hayot bir marta berilishi, bu dunyo o’tar dunyo ekanligini hisobga olinsa. 
Shuning uchun u tovarlar va xizmatlarni ko’proq sotib olishgina emas, balki ko’proq bo’sh 
vaqtga ega bo’lishga intiladi. Bu esa mehnat taklifini kamaytiradi. Bunda egri chiziq A nuqtadan 
o’tgandan so’ng daromad effekti ustun darajada ifodalanadi. U ishlovchini qisqartirilgan ish 
kuni, qo’shimcha dam olish kunlari va o’z hisobiga ta’til olishga intilishini ko’rsatadi. 
 Ish haqining ma’lum belgilangan darajasida qaysi bir effekt ustunlik qiladi, aytish qiyin, 
chunki u kishilarni ayni paytda nimani tanlashlariga bog’liq. 
 Bulardan tashqari, taklifga mamlakatdagi ishga yaroqli aholining soni, uning bilimi, 
malakasi, kasbiy tayyorgarligi ham ta’sir qiladi. 
 Umuman olganda, ish haqi va un-ga bog’liq ravishda taklifni o’zgarishini bir grafikda 
ko’rsatsak, u quyidagicha bo’ladi.  
 E nuqtada talab va taklif egri chiziqlari kesishdi. Bu mehnat bozorida talab va taklif 
muvozanatiga erishilganini ko’rsatadi. Ana shu nuqtadan tashqarida muvozanat buziladi. Shu ish 
haqi miqdorida ishlashni xohlaganlar ish bilan ta’minlanadi. Shuning uchun E nuqtasi to’la 
bandlikni ko’rsatadi. 
 
Real ish 
haqi  
Mehnat taklifi  
Mehnat taklifi  
Daromad  
effektii 
O’rin  
bosish 
effekti 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Talab va taklif muvozanatidan kelib chiqib, ish haqiga ta’rif bersak, u shunday 
ifodalanadi.