Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

ilmiy 
abstraktsiya
lash uslubidir. 
 Iqtisodiy faoliyatda aloqa-bog’lanishlar g’oyat ko’p bo’lganidan hodisalarning rivojlanib 
borishini ma’lum tizimga solib, xulosa chiqarib bo’lmaydi. 
 Iqtisodiyot nazariyasi tabiiy-texnikaviy fanlarga o’xshab o’z gipotezalarini laboratoriya 
tajribalari orqali sinab ko’ra olmaydi. U ijtimoiy fan bo’lgani uchun iqtisodiyotdagi g’oyat ko’p 
qirrali, bir-biriga bog’lanib ketgan aloqa-bog’lanishlar bilan tadqiqot olib boradi. 
 Iqtisodiy hodisalar, jarayon o’rganilganda ularni tasodifiylari emas, balki asosiylari 
boshqalaridan ajratilib, ma’lum chegarada olib qaraladi. 
 Ilmiy abstraktsiya (lotincha — abstractio — so’zidan olingan) diqqatni chetga tortish 
ma’nosini beradi. Ilmiy abstraktsiya yordamida ilmiy kategoriyalar ta’riflab beriladi, tadqiq 
etilayotgan ob’ektlarning mohiyatini ko’rsatuvchi tomonlari ifodalanadi, iqtisodiy modellar 
ko’riladi. 
 Iqtisodiy jarayonlarni tadqiq etishda iqtisodiy kategoriyalar kabi, iqtisodiy hodisalarning 
eng barqaror bog’lanishlarini ko’rsatuvchi iqtisodiy qonunlar ochiladi, ta’riflab beriladi, ilmiy 
muomalaga kiritiladi. 

---

 
 
 Abstraktsiyalash asosida iqtisodiyotga oid asosiy, muhim, yuzaga chiqib turadigan faktlar 
ajratib olinadi, taqqoslanadi, ular o’rtasidagi bog’lanish aniqlanadi. Bularning hammasi ong, 
tafakkur orqali bajariladi. Abstraktsiyasiz g’oyat ko’p, tartibsiz faktlar, dalillar asosida nazariy 
xulosa chiqarish qiyinlashadi yoki umuman xulosa chiqarib bo’lmaydi. Masalan, narx, talab va 
taklif o’rtasidagi bog’lanishni o’rganganimizda narxdan boshqa omillarni o’zgarmaydi deb 
olishimiz yoki iqtisodiy resurslarni cheklanganligi sharoitida mahsulot ishlab chiqarish 
imkoniyati darajasini tahlil qilganda mavjud resurslardan faqat 2 turdagi mahsulot ishlab 
chiqaramiz deb faraz qilib, iqtisodiy muammoni tadqiq qi-lish mumkin. 
 Iqtisodiyot nazariyasida induktiv va deduktiv uslublardan keng foydalaniladi. 
Induktiv
 
uslubda empirik bilimdan abstraktsiyaga o’tiladi. Buning uchun iqtisodiyotni aks ettiruvchi 
ma’lumotlar to’planadi, jamlanib baholanadi. Dalillar to’plab, xususiy xulosa chiqariladi, 
xususiy xulosadan umumiy xulosaga o’tiladi. Dastlabki sinab ko’rilmagan xulosa-gipoteza olg’a 
suriladi. Ular o’rtasidagi sabab-oqibat bog’lanishlari aniqlanadi, faktlar umumlashtirilib, 
abstraktsiyaga o’tib, fikr-mulohaza sinalgan nazariy xulosalar, qonun-qoidalar darajasiga 
ko’tariladi. So’ngra ulardan iqtisodiy siyosatga o’tiladi. 
 
Deduktiv
 uslub qo’llanilganda nazariyadan iqtisodiy faktlar, dalillar tahliliga o’tiladi. 
Umumiy xulosadan xususiy xulosa chiqariladi. Har ikki uslub bir-birini to’ldiradi. 
 Iqtisodiyot nazariyasi umuminsoniy bo’lganidan unda