Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 
Iqtisodiyot nazari-   
Iqtisodiyot nazariyasi qator iqtiso diy fanlarga 
yasi va boshqa iqti-
 
 
 
metodologik (uslubiy) asos bo’lib xizmat qiladi. O’z 
sodiy fanlar
   
 
navbatida boshqa fanlar iqtisodiy nazariyani boyitadi, uni to’g’ri 
xulosalar chiqarishiga yordam beradi. 
 Lekin iqtisodiyot nazariyasi faqat iqtisodiy fanlar bilan emas, balki boshqa ijtimoiy va 
tabiiy fanlar bilan ham bog’liq. 
 Iqtisodiy fanlarni shartli ravishda ikki guruhga: umumiqtisodiy fanlar, ya’ni iqtisodiyotni 
yaxlit o’rganuvchi fanlar hamda xususiy iqtisodiy fanlar, ya’ni iqtisodiyotning u yoki bu sohasini 
o’rganuvchi fanlarga bo’lish mumkin. Iqtisodiyot nazariyasi birinchi guruhga kiradi. Nomi ham 
ko’rsatib turibdiki, iqtisodiyotga nazariy jihatdan yondoshadi, unga xos qonun-qoidalarni 
o’rganadi. Nazariya shu fanning tanho o’zida ko’riladi, lekin bu u monopol mavqega ega degani 
emas. Boshqa fanlar ham nazariy yondoshadi, lekin xususiy iqtisodiy fanlarda nazariya 
hodisalarning faqat ayrim xususiy jihatlariga tegishli, ularda nazariya bosh masala emas. 
 
Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiy faoliyat qaerda, qanday ijtimoiy shaklda, qanday 
miqyosda va qanday shiddat bilan yuz berishidan qat’i nazar, unga xos bo’lgan jamiki aloqa, 
bog’lanishlarni, ularga xos qonun-qoidalarni o’rganadi. Uning boshqa iqtisodiy fanlardan farqi 
ham ana shunda. 
 Tarixiy marjinalizm maktabi vakili K. Minger o’z vaqtida qayd qilib o’tganidek, iqtisodiy 
bilim beradigan fan bitta emas, balki bir qator mustaqil xususiy iqtisodiy fanlar bo’lib, ular 
o’zining maxsus vazifa, predmet va mantiqiy uslublariga ega. Ular amaliy faoliyat uchun zarur 
bo’lgan qoidalar tizimini ishlab chiqadi, shuning uchun ham umumiy nazariya jumlasiga emas, 
balki xo’jalik yuritish san’atiga kiradi. 
 Xususiy iqtisodiy nazariya iqtisodiyotning ayrim xususiy tomonlariga ega bo’lgan 
murakkab munosabatlarni va qonuniyatlarni o’rganadi. Masalan, moliya, kredit, pul muomalasi, 
buxgalteriya hi-sobi, marketing, statistika va hokazolar — iqtisodiyotning ayrim sohalaridagi 
faoliyatni tahlil etadi. 
 Iqtisodiyot nazariyasi bilan bog’liq qator iqtisodiy fanlar orasida alohida e’tiborga 
sazovor fan bu statistika. Davlat muassasalari, tashkilotlar, tadbirkorlar, korxonalar nihoyatda 

---

  
katta hajmda iqtisodiy axborot beradilar. Iqtisodiyot nazariyasi bu axborotlarsiz, yig’ilgan 
ma’lumotlarni puxta, sinchiklab statistik tahlil qilmay turib, reallikni ifodalay olmaydi. 
 Quda ko’plab ehtimollar nazariyasi va statistikada qo’llaniladigan matematik uslublar 
aynan iqtisodiyot sohasida tobora keng qo’llanilmoqda. Ayniqsa, iqtisodiyot nazariyasining 
murakkab bo’limlarida matematikaning ahamiyati katta. 
 Asosiy iqtisodiy qonun-qoidalarni muvaffaqiyatli o’rganishda mantiqiy fikrlash muhim 
o’rin tutadi. Iqtisodiyot nazariyasi tavsiyalarini amaliyotga muvaffaqiyatli qo’llash uchun 
empirik (hayot tajribasidan olingan) ma’lumotlarni aniq baholash zarur. 
 Iqtisodiyot nazariyasi boshqa fanlar, ayniqsa xususiy iqtisodiy fanlar hisobiga nazariy 
jihatdan boyisa, o’z navbatida boshqa iqtisodiy fanlarga metodologik asos bo’lib xizmat qiladi.