Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

3.1.1. Autentifikatsiya 
Identifikasiya yoki autentifikasiya jarayonlarida subyektlar inson, qurilma 
(kompyuter yoki jarayon) ko’rinishida bo’lishi mumkin. Ya’ni, inson insonni 
autentifikasiyadan o’tkazishi mumkin, mashina insonni autentifikasiyadan 
o’tkazishi mumkin yoki mashina mashinani autentifikasiyadan o’tkazishi mumkin. 
Mazkur  bo’limda  mashina insonni yoki mashina mashinani autentifikasiyadan 
o’tkazish ssenariylariga asosiy e’tibor beriladi.  
Mashina insonni quyidagi “narsalar” asosida autentifikasiyadan o’tkazishi 
mumkin [13, 23]: 
-
 
siz bilgan biror narsa (something you know); 

---

80 
 
-
 
sizda mavjud biror narsa (something you have); 
-
 
sizning biror narsangiz (something you are). 
“Siz bilgan biror narsa” asosida autentifikasiyalash usuliga parol misol bo’ladi. 
“Sizda mavjud biror narsa” asosida autentifikasiyalash usuliga esa smartkartalar, 
token, mashinaning pulti yoki kaliti misol bo’ladi. “Sizning biror narsangiz” holati 
odatda biometrik parametrlarga sinonim sifatida qaraladi. Masalan, siz noutbuk sotib 
olib, undagi barmoq izi skaneri orqali autentifikasiyadan o’tishingiz mumkin.  
Parol  –
  tizimda autentifikasiya jarayonidan o’tishni ta’minlovchi faqat 
foydalanuvchiga ma’lum bo’lgan biror axborot. Parol amalda autentifikasiya 
jarayonida  keng qo’llaniluvchi parametr hisoblanadi. Masalan, o’z shaxsiy 
kompyuterlarimizdan foydalanish huquqini olishda parolni kiritish talab etiladi. 
Mazkur jarayonni mobil telefonlar uchun ham ishlatish mumkin. Parolga asoslangan 
autentifikasiyalash jarayonining umumiy ko’rinishi 30-rasmda keltirilgan.