Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

2.1.7. Bir martali bloknot 
Bir martali bloknot (one time pad) yoki “Vernam shifri” nomi bilan tanilgan 
kriptotizim 
bardoshli
  shifrlash algoritmi hisoblanib, tarixda keng foydalanilgan 
bo’lsada, ko’p hollarda amalga oshirishning imkoniyati mavjud bo’lmagan. Uning 
bir martali deb atalishiga asosiy sabab, undagi 
kalitning (bloknotning)
  bir marta 
foydalanilishi bo’lib, uni aksariyat hollarda amalga oshirishning imkoni bo’lmaydi. 
Masalan, ushbu shifrlash algoritmi 8 ta simvoldan iborat bo’lgan alfavit bo’lsin. 
Olingan alfavit simvollari va unga mos bo’lgan binar qiymatlar 1 -  jadvalda 
keltirilgan [13]. Alifbo simvollari va ularga mos bit qiymatlari barcha uchun ochiq 
va sir saqlanmaydi (ASCII jadvali kabi). 
 
 

---

26 
 
1-jadval 
Belgilar 
E 
H 
I 
K 
L 
R 
S 
T 
Binar 
qiymat 
000 
001 
010 
011 
100 
101 
110 
111 
 Faraz qilaylik, biror qonuniy foydalanuvchi A bir martali bloknotdan 
foydalangan holda “HEILHITLER” matnini shifrlab, o’z sherigi B tomonga 
jo’natishi talab etilsin. Ushbu ochiq matnni binar qiymatdagi ko’rinishi quyidagicha 
bo’ladi: 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
001 
000 
010 
100 
001 
010 
111 
100 
000 
101 
Bir martali bloknot usulida shifrlashda ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan 
tasodifiy tanlangan kalitdan foydalaniladi. Ochiq matnga kalitni XOR amali orqali 
shifrmatn hosil qilinadi (
R – ochiq matn, K – kalit 
va 
S – shifrmatn 
deb belgilansa): 
𝐶𝐶
=
𝑃𝑃⨁𝐾𝐾
. XOR amali (
⨁
) binar amal hisoblanib, quyida keltirilgan: 
0
⨁
0 = 0
 
0
⨁
1 = 1
 
1
⨁
0 = 1
 
1
⨁
1 = 0
 
Jadvaldan, 
𝑥𝑥⨁𝑦𝑦⨁𝑦𝑦
=
𝑥𝑥
 tenglik o’rinligini ko’ramiz. Shuning uchun bir 
martali parol bilan deshifrlash uchun shifrmatnga kalitni XOR amalida 
bajarilishining o’zi yetarli hisoblanadi: 
𝑃𝑃
=
𝐶𝐶⨁𝐾𝐾
. 
Faraz qilaylik, A tomon jadvaldagi ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan 
quyidagi kalitga ega bo’lsin:  
111  101  110  101  111  100  000  101  110  000 
A tomon ushbu kalit asosida shifrmatnni quyidagicha hisoblaydi: 
 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
Ochiq matn:  001  000  010  100  001  010  111  100  000  101 
Kalit:  111  101  110  101  111  100  000  101  110  000 
Shifrmatn:  110  101  100  001  110  110  111  001  110  101 

---

27 
 
 
S 
R 
L 
H 
H 
H 
T 
H 
S 
R 
A tomonidan jo’natilgan shifrmatn B tomonda bir xil kalitdan foydalanib 
osongina deshifrlanadi: 
 
S 
R 
L 
H 
H 
H 
T 
H 
S 
R 
Shifrmatn:  110  101  100  001  110  110  111  001  110  101 
Kalit:  111  101  110  101  111  100  000  101  110  000 
Ochiq matn:  001  000  010  100  001  010  111  100  000  101 
 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
Ushbu shifrlash algoritmi uchun quyidagi ikki holatni qarab chiqish muhim: 
faraz qilaylik,
 
A
 
tomonning dushmani 
M 
 
A tomon quyidagi kalitdan foydalangan deb biladi: 
101  111  000  101  111  100  000  101  110  000 
Agar