A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

1.
2.
Assimilatsiyani ta’riflab bering.
Genetik kodning asosiy xususiyatlarini ayting.
Ribosoma
i-RNK
Hosil bo‘layotgan polipeptid zanjir
Ajralgan
ribosoma
To‘liq polipeptid
        zanjir
B
  
 e
A
d
Ribosomada oqsillarning sintezlanishi:
33- rasm.
 
A,  B,  D,  E — translyatsiya 
                     jarayonining
                     bosqichlari.

---

71
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
1.
2.
3.
4.
Dissimilatsiya  jarayonida  qanday jarayon namoyon bo‘ladi?
o‘simliklarda  nafas olish nimalar yordamida  amalga  oshiriladi?
ATF  qanday birikma?
Bir molekula  glukoza  parchalanganda  qancha  energiya ajralib chiqadi?
1.
2.
ozuqa  moddalarining parchalanishi natijasida ajralgan energiya  ni-
malarga sarflanadi?
Dissimilatsiya  jarayonining energiya  almashinuvi deb atalishini tu -
shuntiring.
olish tizimi orqali amalga oshiriladi. o‘simliklarda esa nafas olish organlari 
bo‘lmaydi. Ular to‘qima va hujayralar orqali nafas oladi.
ozuqa  moddalarda  to‘plangan  kimyoviy  energiya  organik  birikmalar 
molekulasidagi  atomlarni  bog‘lovchi  har  xil  kovalent  bog‘larda  mujas-
samlashgan  bo‘ladi.  Bir  molekula  ya’ni,  180  g  glukozaning  C,  H,  o 
atom lari  orasidagi  bog‘larda  to‘plangan  potensial  energiya  miqdori  2800 
kJ  ga  teng.  Fermentlar  yordamida  parchalanadigan  glukozadagi  energiya 
bosqichma-bosqich ajraladi:
C
6
h
12
o
6 
+ 6 o
2
        6 Co
2 
+ 6 H
2
o + 2800 kJ.
ozuqa moddalardan ajralgan quvvatning  bir qismi issiqlik energiyasi 
sifatida tarqalib ketadi. Boshqa qismi esa adenozintrifosfat kislota (ATF)
ning energiyaga boy fosfat bog‘larida to‘planadi.
Hujayrada kechadigan barcha jarayonlar:  biosintez, mexanik ish (hu-
jayra  bo‘linishi,  muskullarning  qisqarishi),  moddalarning  membranalar 
orqa li  faol  ko‘chirilishi,  asab  impulslarining  o‘tkazilishi  va  boshqalarni 
energiya bilan ta’minlash ATF orqali amalga oshiriladi.
ATF molekulasi azot asoslaridan adenin, riboza shakari va uchta fosfat 
kislota  qoldig‘idan  tashkil  topgan.  Agar  bu  murakkab  birikma  tarkibida 
faqat  bitta  fosfat  kislota  bo‘lsa  adenozinmonofosfat  (AMF),  ikkita  fosfat 
kislota  bo‘lganda  esa  adenozindifosfat  (ADF)  hosil  bo‘ladi.  Uchta  fos-
fat  kislota  tutuvchi  (ATF)  molekulasi  eng  ko‘p  energiyaga  egadir.  ATF 
tarkibidagi uchinchi fosfat kislotaning ajralishi 40 kj energiya  chiqishi ga 
imkon  beradi.  ATF  molekulasida  energiyaga  boy  bog‘larning  mavjudligi 
hujayraning kichik bir qismida katta miqdordagi energiyani to‘plashga va 
uni  ehtiyojga  qarab  ishlatishga  imkon  yaratadi.  ATF  hujayraning  maxsus 
organoidlari  mitoxondriyalarda  sintezlanadi.  Bu  organoidlar  hujayraning 
turli qismlari uchun zarur bo‘lgan ATF molekulalarini yetkazib beradi va 
hayot faoliyati jarayonlarini energiya  bilan ta’minlaydi.

---