Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A

4.2.3.  Tartibga soluvchi schyotlar
Korxona b a’zi  x o ‘jalik  m ab lag iari  hisobmi  yuritishda bir  ne- 
cha  bahodan  foydalanish  zaruriyati  tu g ilad i.  Shunday  m ab lag ia r 
va  ularning  tashkil  topish  manbalari  hisobini  yurituvchi  schyotlar 
tartibga  soluvchi  schyotlar deb  ataladi.  Bunday  schyotlar  quyidagi 
turkumlarga ajratiladi: 
kontraktiv, 
kontrpassiv;
94

---

to ‘ldiruvchi  schyotlar.
Bunday  schyotlam i  tartibga  soluvchi  schyotlar  deb  atalishiga 
sabab, ular buxgalteriya hisobini boshqa schyotlaridagi ko‘rsatkich- 
lami tartibga solish xususiyatiga egaligidadir.
M asalan,  kontraktiv  schyotlar  passiv  schyotlar  b o lib ,  balans 
aktividagi  m ab lag larn in g   hisobini  yuritish  uchun  m oljallangan 
b a’zi  schyotlardagi k o ‘rsatkichlam i tartibga solib turadi.
0200  -   «Asosiy  vositalam ing  eskirishi»  kontraktiv  schyot 
asosiy  vosita  b oshlanglch  (joriy)  qiymatini  aks  ettiruvchi  0100  -  
«Asosiy vositalar»  schyoti  m a’lumotlarini  tartibga soladi.
0500  -  «Nomoddiy  aktivlarning  eskirishi»  schyoti  esa  0400  -  
«Nomoddiy aktivlar»  schyotidagi k o ‘rsatkichlam i  tartibga soladi.
Misol uchun korxonadagi nomoddiy aktivlarning bo shlan glch  
qiymati  1500000  so‘m, 0400 -  «Nomoddiy aktivlar»  schyotida  aks 
ettirilgan va balans aktivida k o ‘rsatilgan. Nomoddiy aktivlar qoldiq 
qiymatini  aniqlash  uchun  0500  -   «Nomoddiy  aktivlarning  eskiri­
shi»  kontraktiv  schyotidagi  m a’lumotdan  foydalanish  zarur.  Unga 
ko‘ra, nomoddiy aktivlarning eskirish  summasi 45000  so ln n i tash­
kil  etadi  deb faraz qilsak,  nomoddiy  aktivning  qoldiq  qiymati  quy- 
idagiga teng b o la d i:
1500000  so ‘m  -4 5 0 0 0   so‘m  =  1  455000  so‘m.
Savdo  korxonalarida  tovarlar  hisobi  2910  -   «Tovarlar»  aktiv 
schyotida yuritiladi. Ushbu schyotda tovarlam ing sotish bahosi  aks 
ettiriladi.  Ushbu  tovarlam ing  sotib  olish  bahosini  aniqlash  uchun 
tartibga  soluvchi  kontraktiv  schet  2980  -   «Savdo  ustamasi»  dagi 
m a’lumotlardan  foydalanish  zarur.
Masalan,  korxonadagi  tovarlar  q o ld ig l  2910  -   «Tovarlar» 
schyoti  debetida  4500000  so‘m  deb  aks  ettirilgan,  2980  -   «Savdo 
ustamasi»  schyoti kreditidagi qoldiq esa shu tovarlarga belgilangan 
savdo  ustamasi  miqdorini  bildiradi,  bu  summa  675000  ni  tashkil 
etadi  deb  faraz qilaylik:
4  500  000  - 675  000  = 3  825  000  so‘m.
3  825  00  so‘m  korxonadagi  tovarlam ing  sotib  olish  bahosini 
bildiradi.
95

---

Kontrpassiv schyotlai' aktiv schyotlar b o ‘lib, ular ba'zi  xo'jalik 
m ablaglari  tashkil  topish  manbalari  m a ’lumotlarini  tartibga  so- 
lish uchun m oljallangan.  Masalan, 8600 -  «Sotib olingan o‘z aksi- 
yalarini  hisobga oluvchi  schyotlar»
T o ld irav ch i  schyotlar  tegishli  m ablag‘  va  ulam ing  tashkil 
topish  manbalari  hisobini  yuritishga  m oljallangan.  Masalan,  1510 
-   «Materiallarni  tayyorlash  va  sotib  olish»,  1610  -   «M ateriallam- 
ing qiymatidagi  farq» schyotlari to id iru v ch i schyotlar hisoblanadi.