“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

Testlar  metodi.
  Testlar,  ya’ni  ozmi  yoki  ko’pmi  standartlashtirilgan  (bir 
xillashtirilgan)  shaxs  xususiyatlarini  qisqa  muddatli  sinash  metodlari  yaxshi  yoki 
yomon  asoslangan  bo’lishi  mumkin.  Yaxshi  asoslangan  test  –  bu  oldindan 
o’tkazilgan  katta  eksperimentlar  natijasidir.  Nazariy  jihatdan  asoslangan  va 
eksperimental  jihatdan  muhokama  qilingan  testlar  tadqiqotchi  uchun  ilmiy  va 
amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin. 
Arxiv metodi.
 
Amerika ilmiy adabiyotlarida «Arxivlik metodi» degan atama 
qabul  qilingan,  bunday  tadqiqotlarni  o’tkazuvchi  psixolog  sinaluvchining  aktual 
xulqini  kuzatmaydi  va  o’lchamaydi,  kundalik  qaydnomalarni  va  yozuvlarni,  arxiv 
materiallarini, mehnat, o’quv yoki ijodiy faoliyatini analiz qilinadi.  
Ko’p  hollarda  uni  «faoliyat  mahsullarini  o’rganish»  yoki  «praksimetrik 
metod»  deb  ifodalanadi.  Tadqiqotchi  tadqiqotlar  matnini,  faoliyatning,  predmetli 
mahsulotini  turli  xil  maqsadlarda  o’tkazishi  mumkin.  Maqsadlar    joriy  qilishning 
konkret usullarini arxivlik metodi uning xilma-xilligini ajratib ko’rsatadi.
 
Shaxs  psixologiyasining  keng  yoyilishi  ijodiy  psixologiya  va  psixologiya 
tarixi,  bir  shaxsning  yoki  ko’p  odamlar  hayot  yo’lining  o’ziga  xosligi  –  biografik 
metodning nomini oldi. 
«Arxivlik  metodi»  xilma-xilligiga  kontent-analiz  texnikasi  ham  taalluqlidir. 
Kontent-analiz
 
o’zidan  yanada  takomillashtirilgan  va  hujjatlar  analizining  qat’iy 
metodlarini  namoyon  qiladi.  Tadqiqotchi  mazmun  birligini  ajratib,  olingan 
ma’lumotlarni kontifitsirovka qiladi. 
Bu  metod  nafaqat  psixologiyada  keng  tarqalgan,  balki  boshqa  ilmiy 
adabiyotlarda  ham  yoritilgandir.  Asosan,  ko’p  hollarda  siyosiy  psixologiyada, 
reklama    psixologiyasi,  aloqalarda  foydalaniladi.  Kontent  –  analizni  ishlab  chiqish 
G.Lassuela,  Ch.Osgud,  B.Berelsonlar  nomi  bilan  bog’liq  bo’lib,  ular  «Kontent 
analiz, kommunikativ tadqiqotlar» fundamental monografiyaning muallifidir.  
Kontent-analizdagi  matn  tahlilining  standart  birligi  bo’lib;  1)  so’zlar  termini, 
ramz;  2)  tugallangan  fikr;  3)  mavzu;  4)  personaj;  5)  muallif  va  6)  yaxlit  holdagi 
yo’llanma.  Ular  bir  birlik  konteksda  yanada  umumiy  tuzilish  sifatida  ko’rib 
chiqariladi.  Kontent-tahlil  ma’lumotlarini  qayta  ishlashning  bir  qancha  usullari 
mavjud. 
Oddiy matndagi u yoki bu birliklarning ko’rinish darajalarini qayd etilishidir. 
Tadqiqotchi bu ko’rinishlar darajasini u yoki bu birliklarini turli matnlarda qo’llab, 

---

21 
 
undagi  o’zgarish  boshidan,  to  yakunlanishga  qadar  aniqlaydi.  Proektiv  testlardagi 
natijalarni qo’llashda, suhbat materialida kontent – analizdan foydalaniladi. 
Psixologiya  yaxlit  va  mustaqil  fan  sifatida  odamlarda  gumanistik 
mentalitetning  shakllanishiga  xizmat  qilib,  inson  omiliga  aloqadorligi  uning  shu 
yo’nalishdagi  muammolarni  ma’lum  ma’noda  o’rganadigan  barcha  fanlar  bilan 
bevosita  aloqasini  taqazo  etadi.  Bular  birinchi  navbatda  ijtimoiy-gumanitar  fan 
sohalari bo’lib, psixologiyaning ular orasidagi mavqei o’ziga xos va yetakchidir. 
Parapsixologiya  -  bu  odatdagi  voqea    hodisalarni    g‘ayri  tabiiy      sezuvchi  
idrok  hamda   g‘ayritabiiy   aqliy  iste’dodni   o‘z  ichiga  qamrab   olgan  holatda 
izlanishlar olib boradi.
8
 
Psixologiya  yaxlit  va  mustaqil  fan  sifatida  kishilar  ongida  gumanistik 
mentalitetning shakllanishiga xizmat qilgani uchun ham  uning ushbu yo’nalishdagi 
muammolarni  ma’lum  ma’noda  o’rganadigan  barcha  fanlar  bilan  bevosita  aloqasi 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bular birinchi navbatda ijtimoiy-gumanitar fan sohalari 
bo’lib, psixologiyaning ular orasidagi mavqei o’ziga xos va yetakchidir.