“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

Melanholik
 
-  senzitivligi  yuksak,  tortinchoq,  g`ayratsiz,  arazchan,  xafaqon, 
jimgina yig`laydi, kam kuladi, qat’iyligi va mustaqilligi zaig`, tez toliqadi, ishchan 
emas.  Diqqati  barqaror,  his-tuyg`usi  sust  o`zgaruvchan.  Rigid  va  introvert.  Yuqori 
senzitivlik, yuqori tuyg`uga beriluvchanlik. Uyatchan, tez  xafa  bo`ladi. Mimika va 
jestlar yaxshi namoyon bo`lmaydi. Sust faollik. O`z-o`ziga ishonch yo`q, arzimagan 
narsalardan  tushkunlikka  tushadi.  Qat’iy  emas,  tez  charchaydi,  ishchan  emas, 
diqqati tez bo`ziladi.  
57-rasm 
Barcha odamlarni to`rtta tip bo`yicha 
taqsimlash mumkin emasligi tushunarli. 
Temperamentlarning turli-tumanligi 
to`g`risidagi masala fanda hali batafsil hal 
qilingan emas. Ammo keltirilgan 
temperament tiplarini asosiy deb 
hisoblash mumkin. 
 
Temperamentning  xususiyatlari  xarakterning  ko‘rinishlariga  oz  bo‘lsa-da 
o‘z  ta’sirini  o‘tkazadi.  Temperament  va  xarakterning  xususiyatlari  insonning 
umumiy qiyofasini belgilaydigan amalda ajralmaydigan qotishmasini tashkil etadi. 
Xarakter - bu shaxsning faoliyat va muloqot jarayonida tarkib topadigan, namoyon 
bo‘ladigan individual xususiyatlar bo‘lib, individ uchun u tipik xulq-atvor xislatlari 
bo‘lib hisoblanadi. Shaxsning faoliyati va muloqoti davomidagi asosiy  vazifasidan 
biri  yaxshini  yomondan  ajratishni  o‘rganish,  tashqi  olamga  moslashish  uchun 
psixologik  holatni  tarbiyalashdan  iborat.  Mukammal  xulq-atvorga  ega  inson 
chuqur o‘ylaydi va axloq  – qoidalariga qat’iy amal qiladi. Garchi buyuk fransuz 
olimi  Montel  aytgandek;  “Gapiryotgan  gapingiz  bilan  qilayotgan  ishingiz  bir-
biriga to‘g‘ri kelsa qanday yaxshi”  – lekin bunday hamjihatlikga etib bo‘lmaydi. 
Nemets shoiri Gyote yozganidek – “O‘z g‘oyalaringizni amalga oshirish eng qiyin 
ishdir”.
26
 
Temperament  va  xarakter  bir-biri  bilan  bog‘liq  holda  insonlarda  o‘ziga  xos 
xarakter xususiyatini namoyon etadi. Temperamentning ba’zi bir jihatlari xarakter 
xususiyatlarini  namoyon  etishda  xizmat  qiladi.  Temperament  alohida  olingan  har 
bir insonning umumiy va asab tizimiining asosiy tavsifi bo‘lib, bu tavsif shaxsning 
                                                 
26
 David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 451-b. 
 

---

80 
 
butun faoliyatiga ta’sir etadi. Temperament orqali inson ba’zida o‘ziga xos xarakter 
xususiyatlarini ham namoyon etadi. Xolerik yoki sangvinik tipidagi insonlarda o‘z 
temperamentidan  kelib  chiqib,  tashabbuskorlik  va  qat’iylik  kabi  xarakter 
xususiyatini  tarkib  toptirish  mumkin.  Flegmatik  tipidagi  odamda  esa 
tashabbuskorlikni tarkib toptirish nihoyat darajada qiyin jarayon hisoblanadi. 
 
Xarakter xususiyatlari insonda oila muhitida, jamiyat ta’siri ostida va ta’lim  - 
tarbiyada shakllanadi. Insonga tug‘ma ravishda berilgan temperament xususiyatlari 
jamiyatning faoliyat turlariga qarab ijtimoiylashadi. Temperament alohida olingan 
har  bir  insonning  umumiy  va  asab  tizimining  asosiy  tavsifi  bo‘lib,  bu  tavsif 
shaxsning butun faoliyatiga ta’sir etadi. 
Kundalik hayotimizda “xarakter” so`zi  ko`p ishlatiladigan so`zlardan. Uni biz 
doimo  birovlarga  baho  bermoqchi  bo`lsak,  ishlatamiz.  Bu  so`zning  ma’nosini 
olimlar “bosilgan tamg`a” deb ham izohlashadi.