O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

 
11.1 – jadval. 
Ish turlari bo’yicha malaka matritsasi. 
Ishlar 
Xodimlar 
Asosiy 
xodimlar 
yo’qligi 
Marketing tadqiqotlari 
 
 
Reklama 
 
 
Ishlab chiqarish 
 
 
Mahsulotni loyixalash 
 
 
Sotuv 
 
 
Sotuvdan keyingi xizmat ko’rsatish 
 
 
Moliya 
 
 
Buxgalteriya 
 
 
Transport 
 
 
Ish yuritish 
 
 
Huquqiy xizmat 
 
 
Axborot va kommunikatsiya xizmati 
 
 
Tashqi bozordagi faoliyat uchun quyidagi jadval tuziladi. 
 
11.2 – jadval. 
Tashqi bozordagi faoliyat uchun malaka matritsasi.
 
Bilim sohasi 
Bilim darajasi 
Mezonlar 
Yetarli 
Malaka 
oshirish 
lozim 
Malaka 
egallashi 
zarur 
Madaniyat va odatlar 
 
 
 
Iqtisodiy 
siyosatlar 
va 
davlat 
boshqaruvi 
 
 
 

---

Muallif - O.A.Amanov 
 
Huquq va hisobot 
 
 
 
Xalqaro bank faoliyati 
 
 
 
Xalqlaro marketing 
 
 
 
Transport 
 
 
 
Hujjatlashtirish 
 
 
 
Aloqa 
 
 
 
Tajriba va muloqot 
 
 
 
Ushbu  jadvalni  tuzishdan  ko’zlangan  maqsad  xodimlar  malakasi  va  tashqi 
bozorga  chiqishda  ularga  qo’yiladigan  talablar  orasida  moslikni  o’rnatish  borasida 
ekspertiza o’tkazishdan iboratdir.  
So’ngra jadval ko’rinishidagi korxona tashkiliy strukturasi tuziladi. 
11.3 – jadval. 
Tashkiliy struktura va ish haqi hisobi. 
Korxona  strukturasi  va  xodimlar 
toifasi 
Soni, 
kishi 
Oylik ish 
haqi, 
so’m 
Yillik IHF, 
so’m 
I.  Davr  xarajatlari  tarkibidagi  ish 
haqi 
Administrativ boshqaruv xodimlar 
–direktor 
–direktor o’rinbosari 
–bosh buxgalter 
I-punkt buyicha jami 
Ajratmalar – 25 % 
 
 
 
II. 
Ishlab 
chiqarish 
tannarxi 
tarkibiga kiruvchi ish haqi 
 
 
 
Ishlab chiqarish sexi 
 
 
 
1 – uchastka 
–master 
–smena ishchilari 
 
 
 
2 – uchastka 
–master 
–smena ishchilari 
 
 
 
Pardozlash uchastkasi 
–master 
–ishchilar 
 
 
 
Jami 
 
 
 
Mukofot, qo’shimcha to’lovlar 
 
 
 
Jami II-punkt bo’yicha 
 
 
 
Xodimlar ish haqidan ajratmalar – 25 % 
 
 
 
 

---

Muallif - O.A.Amanov 
 
11.2. Korxonaning kadrlar siyosati va xodimlarni boshqarish 
 
Firmaning tashkiliy  tarkibini tadqiq etishda kadrlar siyosatini tahlil qilish  ham 
g’oyat  muhim  ahamiyatga  molik.  Yirik  kompaniyalar  qo’llaydigan  kadrlar 
siyosatidagi  zamonaviy  usullar  ishlab  chiqarish  va  savdo-sotiq  samaradorligini 
ta’minlashda  firma  xizmatchilarining  hal  qiluvchi  o’rni  borligini  e’tirof  etishga 
asoslanadi va sifatli amalga oshirilgan ish uchun moddiy va ma’naviy rag’batlantirish 
usulini qo’llashni nazarda tutadi. 
Xo’jalik 
yuritish 
sharoitlarining 
o’zgarishi, 
ishlab 
chiharishning 
murakkablashuvi,  axborot  bazasining  rivojlanishi  xodimning  mustaqilligini 
kengaytirish hamda unga yuklanadigan mas’uliyat darajasini oshirishni taqozo etdi. 
60-yillarning  oxirida  amerikalik  olim  Duglas  Makreger  boshqaruvni  tashkil 
etishda  qo’llaniladigan  ikki  konsepsiyani  qiyoslab  (ularni  shartli  ravishda  "X 
nazariya"  va  "Y  nazariya"  deb  atadi)  chiqdi.  "X  nazariya"siga  ko’ra,  xodimlarga 
bevosita  rahbarlik  qilish  tufayli  ular  tashabbussiz,  masuliyatsiz,  faqat  o’zlarining 
moddiy  ehtiyojlarini  qondirishga  intiladilar  degan  qarashlar  yotadi.  Shunga  ko’ra 
ishbilarmonlar,  menejerlar  jami  ishni  qat’iy  belgilab  berishlari  va  uning  ijrosini 
muntazam  qattiq  nazorat  qilishlari  lozim.  "Uning  nazariya"  siga  ko’ra,  kishilardagi 
barcha  qobiliyatlarni  to’la  yuzaga  chiqarish  uchun  ularni  tashkilot  maqsadlarini 
amalga oshirishga yo’naltirishda rahbariyat xodimga ishonmog’i, imkoni boricha uni 
ijodiy yo’nalishdagi ishlarga jalb etmog’i kerak. 
Kadrlarni  boshqarishning  yangi  usullarini  birinchilardan  bo’lib  qabul  qilgan 
ozchilik  kompaniyalar  orasida  IBM  ham  bor  edi.  Uning  faoliyati  "Har  bir  kishi 
hurmatga sazovordir",— degan prinsip negizida qurilgan. 
Insonga  o’zini  namoyon  etish  imkonini  beradigan  yo’l  ikki  qismdan  tashkil 
topadi. Birinchisi — "kompaniyaning asosiy boyligi — uning odamlaridir",— degan 
shiorga  asoslanadi.  Kompaniya  eng  qobiliyatli  kishilarni  o’ziga  jalb  etadi,  ularning 
malakasini  oshirish  bo’yicha  muttasil  ish  olib  boradi,  har  bir  kishiga  kompaniya 
faoliyatining  turli  sohalarida  o’z  kuchini  sinab  ko’rish  imkoniyatini  beradigan 
gorizontal  tarzda  siljitish  (joyini  o’zgartirish)  usulini  amalda  qo’llaydi.  IBM  kadrlar 
tayyorlashga  jami  savdodan  tushgan  mablag’ning  1%  dan  ko’prog’ini  sarflaydi,  bu 
esa  har  yili  yuzlab  million  dollarni  tashkil  etadi.  Kadrlar  tayyorlash  xodimlarni 
doimiy,  ya’ni  butun  xizmat  davomida  muttasil  o’qitish  ma’nosida  tushuniladi.  Kadr 
siyosatining  ikkinchi qismi  mustaqillik  va  ishbilarmonlikni taqdirlash  ruhida amalga 
oshiriladi.  Bundam  ko’zlangan  asosiy  maqsad  —  kishilarga  o’z  imkoniyatlarini 
to’laroq 
namoyon  etishlariga 
qulay  sharoit 
yaratib 
berishdan 
iboratdir. 
Kompaniyaning  kadrlar  siyosati  "IBM  ning  yashirin  quroli"  deb  nom  olgan  va  u 
Amerikadagi eng yaxshi kompaniyalardan biri hisoblanadi. 
Keyinchalik  Uilyam  G.  Ouchi  —  millati  yapon  bo’lgan  amerika  professori 
yapon  boshqarish  sistemasi  va  kadrlar  siyosatini  ko’p  yil  tadqiq  etishi  natijasida  uni 
"Z nazariyasi",— deb atadi va uning quyidagi asosiy belgilarini ko’rsatib berdi: 
­
 
yirik  kompaniyalarda  ishchi  kuchining  30%  ga  qadar  qismini  tashkil  etadigan 
ishchi  va  xizmatchilarni  ishga  umrbod  yollash  va  doimiy  xodimlarning 

---