Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

5.4. Jarayon o‘zgarishi
  
 
Jarayon o‘zgarishi mavjud jarayonga o‘zgartirish kiritish tushuniladi. Taklif 
qilganimdek  siz  buni  yangi  amaliyotlar,  metodlar,  uskunalarni  kiritish,jarayon 
faoliyatlarini o‘zgartirish yoki jarayondan yetkazib beradiganlarni o‘chirish yoki u 
yerga kiritish,aloqalarni yaxshilash yoki yangi rol va majburiyatlarni kiritish orqali 
qilishingiz mumkin. 
 
5.6- rasm. Jarayonni o‘zgartirish 
 
Jarayon  o‘zgarishlari  mukammallashtirilgan  vazifa–maqsadlar:  “25% 
nazoratdan  o‘tkazish  davomida  vujudga  kelgan  nuqsonlar  sonini  kamaytirish” 
tomonidan  bajariladi.O‘zgarishlar  bajarilgandan  so‘ng,  siz  jarayon  o‘lchovlaridan 
o‘zgarishlar samaradorligini tahlil qilishda foydalanasiz. 
Jarayonni  o‘zgartirish  jarayonida  (5.6-  rasmda)  5  ta  kalit  bosqichlar 
keltirilgan: 
1.
 
Mukammallashtirishni  tasdiqlash
.  Bu  bosqich  sifatli  muammolarga, 
jarayonni analizlash davomida aniqlangan narx samarasizliklari uchun yo‘nalishni 
aniqlash  uchun  jarayon  analizlarining  natijasidan  foydalanish  bilan  aloqador 

---

166 
 
bo‘ladi.Siz 
jarayon 
muammolari 
uchun 
yangi 
jarayonlar,jarayon 
strukturalari,metodlar,  uskunalarni  taklif  qilishingiz  mumkin.  Misol  uchun  biror 
kompaniya  shunga  ishonadiki,  ko‘plab  dasturlash  muammolari  talablar 
muammosidan  kelib  chiqadi.  Talablar  injiniringidan  foydalanishning  eng  yaxshi 
amaliyoti  boshqaradi  (Sommerville  and  Sawyer,  1997),  turli  talablar  injiniringi 
amaliyoti kiritiladi yoki o‘zgartiriladi. 
2.
 
Mukammallashtirish  afzalligi
.  Bu  bosqich  jarayonga  mumkin  bo‘lgan 
o‘zgarishlarni  tahlil  qilish  aloqador.  Ko‘plab  mumkin  bo‘lgan  o‘zgarishlar 
aniqlanganda,  dastlab  ularni  kiritishni  imkoni  bo‘lmaydi  va  siz  bunda  qaysi  biri 
eng muhimligiga qaror qilishingiz kerak.Siz o‘zgarishlarni kiritsh narxi,tashkilotda 
o‘zgarishning  ta‘siri,mahsus  jarayon  hududlarini  yaxshilash  kerakligi  va  boshqa 
faktorlarga  asoslangan  qarorlarni  tayyorlashingiz  mumkin.  Masalan,  kompaniya 
eng  yuqori  darajali  jarayonni  o‘z  ichiga  oluvchi  talablarni  boshqarishi  uchun 
talablar menejmenti jarayonini tanishtirishni e’tiborga olishi mumkin. 
3.
 
Jarayon 
o‘zgarishini 
tanishtirish.
 
Buning 
ma‘nosi 
yangi 
protseduralar,metodlarni,  uskunalarni  joyiga  qo‘yish  va  ularni  boshqa  jarayon 
faoliyati  bilan  birlashtirish.  Siz  o‘zgarishlarni  kiritish  uchun  yetarli  vaqt 
berishingiz  va  bu  o‘zgarishlar  boshqa  jarayon  faoliyatlari,tshkiliy  protsedura  va 
standartlar  bilan  taqqoslasa  bo‘lishini  ta‘minlashingiz  shart.  Bu  o‘z  ichiga  talabni 
boshqarish  uchun  uskunalarni  egallash  va  bu  uskunalardan  foydalanish  uchun 
jarayonlarni loyihalashni o‘z ichiga oladi. 
4.
 
Jarayon  mashg‘uloti.  Mashg‘ulotsiz  jarayonni  o‘zgartirishning  to‘liq 
foydasiga  erishishning  umkoni  yo‘q.  Injenerlar  taklif  qilingan  o‘zgarishlarni  va 
yangi  va  o‘zgargan  jarayonlarni  qanday  bajarishni  tushunishi  kerak.  Jarayon 
o‘zgarishlari  ko‘pincha  yetarli  mashg‘ulotlarsiz  yuklanadi  va  bu  o‘zgarishlarning 
ta‘siri  mahsulot  sifatini  yaxshilashga  qaraganda  tezroq  yomonlashadi.  Talablar 
menejmenti bo‘lsa, mashg‘ulot talab menejmenti qiymati,jarayon faoliyati izohi va 
tanlangan uskunalarni kiritish qiymatini muhokamasini o‘z ichiga oladi. 
5.
 
O‘zgarishni sozlash.Taklif qilingan jarayon o‘zgarishlari hech qachon ular 
kiritilishi  bilanoq  to‘laliicha  samarali  bo‘lmaydi.  Siz  vujudga  kelgan  katta 

---

167 
 
muammolarda  vaqtni  sozlashingiz  kerak  va  jarayon  uchun  o‘zgarishlar  taklif 
qilinadi  va  kiritiladi.  Bu  sozlash  davri  yaratiuvchi  injenerlar  yangi  jarayon  bilan 
xursand bo‘lgunicha bir necha oy davomida o‘tkaziladi. 
Bir  vaqtda  ko‘p  o‘zgartirish  kiritish  yahshi  emas.  Tajribaviy  qiyinchilikdan 
tashqari bunda hae bir o‘zgartirish jarayonga qanday ta‘sir qilishini aniqlash qiyin 
bo‘ladi.  O‘zgartirish  kiritilgandan  kegin  mukammallashtirish  jarayonini  tahlil 
qilish  mumkin,  texnologik  muammolarni  yechish  uchun  o‘zgartirishlar  kiritish 
taklif qilinadi va hokazo. 
O‘zgartirish jarayonlarida ikki turdagi qiyinchiliklar uchrashi mumkin: 
1.
 
O‘zgartirish  kiritishga  qarshilik
. 
Guruh 
a‘zolari  yoki  loyiha 
boshqaruvchilari  jarayonga  o‘zgartirish  kiritishga  qarshilik  qalishlari  mumkin, 
o‘zgartirishlar  ta‘sir  ko‘rsatmasligini  sabablarini  keltirishlari  mumkin  va 
o‘zgartirish  kiritishni  orqaga  surishlari  mumkin.  Jarayonga  taklif  etilgan 
o‘zgartirishni  samarasiz  ekanligini  ko‘rsatish  maqsadida  ular  ma‘lumotlarni 
o‘zgartirish va interpritasiya qilish jarayonini qastdan qiyinlashtirishlari mumkin. 
2.
 
Qat’iylikni o‘zgartirish
. Bu o‘zgartirishlarni jarayonga joriy etish mumkin 
bo‘lsada,  bu  yangiliklar  qisqa  vaqt  ichida  bekor  qilinib  jarayon  yana  o‘z  holiga 
kelib qoladi. 
O‘zgartirishga  qarshilik  o‘zgartirilayaotgan  jarayonda  qatnashilayotgan 
loyiha 
boshqaruvchisi 
va 
muhandisidan 
bildirilishi 
mumkun. 
Loyiha 
boshqaruvchilari  ko‘pincha  nomalum  havf-hatarlarga  duch  kelishi  mumkun 
bo‘lganligi  uchun  har  qanday  yangilikka  qarshi  chiqadilar.  O‘zgartirish  dasturiy 
ta‘minotni  ishlab  chiqarilishini  tezlatish  yoki  dasturiy  ta‘minotdagi  defektlarni 
kamaytirishga 
qaratilgan 
bo‘lishi 
munkun. 
Lekin 
jarayonga 
kiritilgan 
o‘zgartirishlar  samarasiz  bo‘lishi  yoki  o‘zgartirish  kiritishga  ketgan  vaqt  tejalishi 
mumkin  bo;lgan  vaqtdan  oshib  keshi  mumkin.  Loyiha  boshqaruvchilari  dasturiy 
ta‘minot  liyihasi  vaqtida  va  byudjetdan  chiqmagan  holda  bajarilishini  nazorat 
qiladi. Shuning uchun ular samarasiz bo‘lsa ham o‘ziga ma‘lum bo‘lgan jarayonni 
qisqa muddatli havf-hatarlar  uchraydigan yaxshilangan jarayondan afzal biladilar. 

---

168 
 
Muhandislar  o‘zgartirishlarga  shu  sabablarga  ko‘ra  qarshilik  ko‘rsatishi 
mumkin  yoki  ular  bu  jarayonlarni  o‘zining  proffessionallizimiga  hatar  sifatida 
qabul qiladi. 
Yangi  jarayon  ularning  qobilyat  va  tajribasini  yo‘qqa  chiqaradi  deb 
xisoblashadi.  Yangi  jarayonda  kam  odam  ishlatilishi  va  ular  ishini  yo‘qotishi 
mumkin deb o‘ylashadi. Balki ular yangi usul, vosita va ko‘nikmalarni o‘rganishni 
hohlashmas. 
Boshqaruvchi  sifatida  siz  o‘zgartirilayotgan  jarayonda  qatnashayotgan 
odamlarni  tuyg‘ulariga  etibor  berishingiz  lozim.  Siz  jamoani  to‘lig‘icha  jarayon 
o‘zgartirishiga chorlashingiz kerak, ularning shubhalarini tushunishingiz kerak. va 
yangi  jarayonni  rejalashtirishga  tortishingiz  lozim.  Jarayonni  o‘zgartirishga 
qiziqtira  olsangiz  ular  bu  o‘gartirish  ishlashini  o‘zlari  hohlaydilar.  1990  yillarda 
urufga  kirgan  jarayonda  radikal  o‘zgartirishlar  kiritgan  biznis-jarayonni  qayta  
ishlashlar  (Hammer,  1990;  Ould,  1995)  ko‘p  holatlarda  muvaffaqiyatsiz  bo‘lgan 
chunki ularda odamlarning tashvishlari inobatga olinmagan. 
Loyiha  grafik  va  sarflarga  salbiy  ta‘sir  ko‘rsatuvchi  o‘zgartirishlar  bilan 
ishlaydigan  loyiha  boshqaruvchilarini  muammolarni  yechish  uchun  siz 
o‘zgartirishga  ketadigan  qo‘shimcha  sarflarni  hisobga  olib  loyiha  byudjetini 
ko‘paytirishingiz  lozim.  Shuningdek  siz  o‘zgartishning  samarasi  qisqa  muddatli 
bo‘lishiga  nisbatan  realist  bo‘lishingiz  kerak.  o‘zgartirishlar  katta  mashtabdagi 
mukammallashtirishlarga  olib  kelmaydi.  Jarayonni  o‘zgartirishni  natijasi  uzoq 
muddatda  bilinadi  shuning  uchun  siz  jarayon  o‘zgartirishni  bir  nechta  loyihada 
quvvatlashingiz lozim. 
Kelgusida 
rad 
etilgan 
o‘zgartirishlarni 
muammosi 
bitta. 
Mukammallashtirishga  olib  keladigan  o‘zgartirishlarni  ularga  qattiq  ishongan 
“evangelist” tomonidan taklif etilgan bo‘lishi mumkin. U  
o‘zgartirishlar 
samarali  ekanligini  kafolatlash  uchun  qattiq  ishlashi  mumkin  va  yangi  jarayon 
qabul  qilinadi.  Lekin  agar  ‘evangilist’  biror  joyga  ketsa  uning  o‘rniga  yangi 
jarayonga  o‘zini  kamroq  baxshida  etadigan  shaxs  qo‘yilishi  mumkin.  Shuning 
uchun  jarayonda  qatnashadigan  oodamlar  oldingi  usullarga  qaytishi  mumkin.  Bu 

---

169 
 
ayniqsa  kiritilgan  o‘zgartirishlar  universal  bo‘lganda  va  jarayon  o‘zgartirishning 
to‘liq foydasi bilinmagan hollarda bilinadi. 
5.5.  bobda  ko‘rilgan  CMMI  modelida  doimiylik  muammosini  jarayon 
o‘zgartirishini  institutsionalizatsiyasi  haqida  ko‘p  baxs  brogan.  Buda  o‘zgartirish 
jarayoni  alohida  ko‘rilmaydi  balkim  butun  kompaniya  tomonidan  qabul  qilingan 
umumiy amalyotga aylanadi.