Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

Supersegment vositalarning stilistik xususiyatlari

 

Ma’lumki, nutqimizning mukammal bo`lishida fonetik jihatdan segment va 

supersegment  elementlar  deyarli  bir  xil  ishtirok  etadi.  Ammo  ular  nutqda 

qo`llanishi jihatidan turlicha ko`rinishlarda namoyon bo`ladi. Intonatsiya, pauza va 

urg`u kabilar supersegment elementlar bo`lib, ular o`ziga xos semantik-grammatik 

va  uslubiy  xususiyatlarga  ega.  O`zbek  tilshunosligida  ularning  bunday  uslubiy 

xususiyatlarini  ilk  bora  Gulnora  Yaxshiyeva  o`rgangan.  U  o`zining  ilmiy 

tadqiqotida  intonatsiyaning  o`z  ma’nosidan  tashqari  konnotativ  ma’no  ifodalashi 

haqida  fikr  yuritgan:  Nutqda  supersegment  elementlar,  asosan,  uchga  bo`linadi: 

intonatsiya,  pauza,  urg`u.  Bularning  har  biri  o`ziga  xos  semantik-grammatik  va 

uslubiy  xususiyatlarga  ega.  Jumladan,  fonostilistik  jihatdan  intonatsiyaning  logik 

yoki logik-ekspressiv hamda emotsional ekspressiv ko`rinishlari ahamiyatli bo`lib, 

ular  orqali  so`zlovchining  ruhiy  holati,  kayfiyati,  hissiy  tuyg`usi,  sevishi,  hayrat, 

ajablanish, erkalash, qo`rqinch, g`azab, qayg`urish kabi qator konnotativ ma’nolar 

---

ifodalanadi.  Bunday  qo`shimcha  ma’no  bo`yoqlari  nutqni  jonlantirish  va  ifodali 

qilishga yordam berishini aytib o`tgan.    

Nutq  uslublarining  deyarli  barchasida  intonatsiya  asosiy  vazifani  bajaradi. 

Ammo  badiiy  uslubda  intonatsiyaning  konnotativ  ma’no  ifodalash  darajasi 

nihoyatda kuchlidir. Og`zaki nutqqa xos bo`lgan intonatsiya, alohida bir sistemani 

hosil  qiladi.  Bu  sistemani  nutq  melodikasi  va  ritmi,  nutq  tezligi  va  tembri,  logik 

urg`u  kabilar  tashkil  qilib,  doimo  nutq  tarkibida  yaxlitligicha  yashaydi.  Nutqiy 

aloqa jarayonida intonatsiya asosan ikki vazifani bajaradi: 

-

 

nutq  oqimining  ma’no  bo`laklarga  ajratish  va  shu  asosda  yangi  mazmun 

ifodalash. Bunda nutqiy pauza ham muhim rol o`ynaydi.  

-

 

nutqda emotsional ottenkani ifodalaydi. Bu ottenkalar o`ziga xos uslubiy ma’no 

kasb etadi

27

.   

Bitta-bitta