O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Xizmatlar  va  vositachilik  uchun  olingan 
daromadlar
”  satrini  tekshirishdan  boshlaydi.  Bu  satrda  bankning 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  va  boshqa  banklarga 
k
o‘
rsatilgan  xizmatlar  uchun,  akkreditivlar  va  akseptlar  b
o‘
yicha, 
overdraft  b
o‘
yicha  k
o‘
rsatilgan  xizmatlardan  vositachilik  haqi  va 
t
o‘
lovlar  k
o‘
rinishida  hisoblangan  daromadlar,  kredit  majburiyatlari 
b
o‘
yicha,  menejment  b
o‘
yicha,  mahalliy  va  xorijiy  t
o‘
lovlar  b
o‘
yicha, 
inkasso operatsiyalari b
o‘
yicha k
o‘
rsatilgan xizmatlardan daromadlar va 
vositachilik  hamda  xizmatlar  uchun  t
o‘
lovlar  k
o‘
rinishida  boshqa 
daromadlar aks ettirilishi lozim.  

---

156 
 
“
Qaram  x
o‘
jalik  jamiyatlari  va  q
o‘
shma  korxonalar  foydasi
”
 
–
 
ushbu  satr  b
o‘
yicha  auditor  qaram  x
o‘
jalik  jamiyatlari  va  q
o‘
shma 
korxonalar  investitsiyalarining  sotilishi  yoki  chiqib  ketishi  natijasida 
olingan  foyda,  shuningdek
‚
  qaram  x
o‘
jalik  jamiyatlari  va  q
o‘
shma 
korxonalar sof foydasidagi bankning ulushi aks ettrilishi lozim. 
“
Savdo  operatsiyalaridan  olingan  foyda
”  bunda  ma’
lum  turdagi 
aktivlarni sotish yoki boshqacha chiqib ketishi hisobiga olinadigan foyda 
hisobga olinadi. 
“
Valyuta operatsiyalaridan olingan foyda
” valyutani sotish, sotib 
olish  va  valyuta  bilan  amalga  oshiriladigan  boshqa  operatsiyalardan 
olinadigan foydani 
o‘
zida aks ettiradi. Bu satrda: 

 
45401 “SPOT” bitimi bo‘
yicha xorijiy valyutalardagi foyda; 

 
45405 Hosilaviy instrumentlar bilan tuzilgan bitimlar b
o‘
yicha 
xorijiy valyutalardan foyda; 

 
45409 Valyuta tranzaksiyalari b
o‘
yicha foyda. 
Hisobvaraqlar qoldiqlari yi
g‘
indisi hisobga olinadi. 
 
“
Dividendlar k
o‘
rinishidagi daromadlar
”
 
–
 ushbu satrda xususiy 
kapitalga  qilingan  investitsiya  b
o‘
yicha  olingan  dividendlar  aks 
ettiriladi. 
 
“
Investitsiyalardan  olingan  foyda
”
 
–
  bu  satr  bankning  qimmatli 
qo
g‘
ozlarga qilingan investitsiyalaridan olingan daromadlarni 
o‘
zida aks 
ettiradi.  Quyidagi  hisobvaraqlarning qoldiqlari  bu satrni  tashkil  qilishi 
lozim: 

 
45801  Obligatsiya  va  boshqa  qarz  vositalariga  qilingan 
investitsiyalarni sotish yoki dispozitsiya qilishdan olingan foyda; 

 
45803 Sotishga mo
‘
ljallangan qimmatli qo
g‘
ozlarni sotish yoki 
dispozitsiya qilishdan olingan foyda; 

 
45805  S
o‘
ndirish  muddatigacha  saqlanadigan  qimmatli 
qo
g‘
ozlarni sotish yoki dispozitsiya qilishdan olingan foyda. 
 
“
Sof  pul  moddalari  b
o‘
yicha  foyda
”
 
–
  ushbu  satrda  inflyatsiya 
ta
’
sirini hisobga olish uchun hisobot moddalarini qayta hisoblash natijasi 
aks ettiriladi.  
“
Boshqa  operatsion  daromadlar
”
 
–
  ushbu  satrga 
yuqoridagi  satrlarga  kiritilmagan  daromadlar  kiritiladi.  Hozirgi  kunda 
mamlakatimiz  tijorat  banklarining  k
o‘
pchilik  qismida  aynan  foizsiz 

---

157 
 
daromadlarning ulushi deyarli foizli daromadlarning ulushiga teng. Bu 
banklarning  asosiy  faoliyat  turi  hisoblanadigan  operatsiyalardan  kam 
daromad olayotganligini anglatadi. Ushbu satr: 

 
45901 Bankning asosiy vositalari ijarasidan olingan daromadlar; 

 
45905 
Bankning 
boshqa 
k
o‘
chmas 
mulkka 
qilingan 
investitsiyalardan olingan daromadlar; 

 
45909  Bankning  asosiy  vositalarini  sotish  yoki  dispozitsiya 
qilishdan olingan foyda; 

 
45913  Bankning  boshqa  xususiy  mulklarini  sotish  yoki 
dispozitsiya qilishdan olingan daromadlar; 

 
45921 Hisobdan chiqarilgan mabla
g‘
larining qaytarilishi; 

 
45994  boshqa  foizsiz  daromadlar  hisobvaraqlar  qoldiqlarini 
o‘
zida aks ettiradi. 
Foizsiz  xarajatlarni  tekshirishda  auditor  quyidagi  hisobvaraqlar 
qoldiqlariga e
’
tiborini qaratadi:  

 
55100 Vositachilik xarajatlari; 

 
55300 Xorijiy valyutadan k
o‘
rilgan zarar; 

 
55600 Tijorat operatsiyalaridan k
o‘
rilgan zarar; 

 
55700  Qaram  x
o‘
jalik  jamiyatlariga,  q
o‘
shma  korxonalarga  va 
sh
o‘
ba  x
o‘
jalik  jamiyatlariga  qilingan  investitsiyalardan  k
o‘
rilgan 
zararlar; 

 
55800 Investitsiyalardan k
o‘
rilgan zararlar; 

 
55900 Boshqa foizsiz xarajatlar. 
 
Banklar 
o‘
z operatsion xarajatlarini ularning bosh banki tomonidan 
bir  yil  uchun  tasdiqlangan  va  xabar  berilgan  smeta  assignovaniyalari 
doirasida amalga oshiradilar. 
Bankning operatsion xarajatlari smetasi b
o‘
yicha kreditlarni bank 
rahbari  tasarruf  etadi.  Bank  rahbari  bank  b
o‘
yicha  buyruq  chiqarib, 
smeta assignovaniyalarini tasarruf etish huquqini 
o‘
z muoviniga ishonib 
topshirishga haqlidir. Respublika banki raisi ham buyruq chiqarib smeta 
b
o‘
yicha  assignovaniyalarni  tasarruf  etish  huquqini 
o‘
zining  birinchi 
muoviniga  berishi  mumkin.  Biroq,  smeta  b
o‘
yicha  assignovaniyalarni 
tasarruf etish huquqini boshqa shaxsga berib q
o‘
yish bilan bank raisini  
smeta  intizomi  ahvoli  uchun  qonunda  belgilangan  shaxsiy 

---

158 
 
javobgarlikdan  ozod  qilmaydi.  Smeta  assignovaniyalari,  shu  jumladan 
kelgusi  davrlar  xarajatlari  hisobidan  mabla
g‘
  sarflash  uchun  hujjatda 
kreditlar tasarruf etuvchisining ijozat imzosi b
o‘
lishi shart. 
Bankning  operatsion  xarajatlari  uchun  ajratilgan  smeta 
assignovaniyalari hisobot yilining 31 dekabrigacha amal qiladi. Tugagan 
yilda  amalda  qilingan  barcha  xarajatlar  31  dekabrgacha 
o‘
tkazilishi 
lozim. 
Bankning operatsion xarajatlari hisobi banklar tomonidan balansda 
quyidagi tegishli hisobvaraqlar yuritiladi: 
“
Ish haqi va xodimlar uchun 
boshqa  xarajatlar
ˮ
, 
“
Ijara  va  saqlash
ˮ
, 
“
xizmat  safari  va  transport 
xarajatlari
ˮ
, 
“
Ma
’
muriy xarajatlar
ˮ
 va shu kabilar. Bu hisobvaraqlarga 
faqat hujjatlar bilan tasdiqlangan va amalda qilingan xarajatlar kiritiladi. 
Kelgusi yillar smetalari hisobidan bankning operatsion xarajatlari 
uchun qilinadigan xarajatlar hisobi 
“
Puli oldindan t
o‘
langan xarajatlar
ˮ
 
hisobvara
g‘
ida yuritiladi. 
Bu  hisobvaraqqa  yil  oxirida  ta
’
tilga  ketadigan  xodimlarga 
t
o‘
langan  ish  haqi,  xususan  kelasi  yilga  taalluqli  t
o‘
lovlar,  kelasi  yil 
uchun  gazetaga  obuna  b
o‘
lish  xarajatlari,  kelgusi  yillar  smetalari 
hisobidan 
o‘
rni  qoplanishi  kerak  b
o‘
lgan  ijaraga  olingan  binolarni 
kapital ta
’
mirlash xarajatlari summasi va shu kabilar o
‘
tkaziladi.