Soliq munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

4. Oktyabr inqilobigacha bo‘lgan davrda soliqlar, soliqqa tortishning rivojlanishiga 

umumiy tavsif

(Xiva xonligi)

---

OKTYABR INQILOBIGACHA BO‘LGAN DAVRDA SOLIQLAR, 

SOLIQQA TORTISHNING RIVOJLANISHIGA UMUMIY TAVSIF



XVII

asr

va

XVIII

asrning

birinchi

yarmida

Markaziy

Osiyoda

markazlashgan

davlat uchta mustaqil davlatga

: Buxoro amirligi, Xiva va

Qo‘qon xonliklariga bo‘linib ketdi. Ularning har biri o‘z chegarasi, davlat

tizim va xazinasi, o‘zining mustaqil moliyasiga ega edi.



XVI asrdayoq tashkil topgan Xiva xonligi inqirozni boshidan kechirar edi.

Soliq

yukining

og‘irligi dehqonlar, shaharliklar va ko‘chmanchi –

turkman qabilalari

zimmasiga tushardi. Turkmanlar y

er-mulk solig‘i

- hosilning o‘ndan bir qismini va

o‘nlab ming bosh qo‘yni

«xon qozoni»

uchun soliq sifatida to‘lar edilar. Adoqli-xizr

qabilasi xonga

navkarlar

yoki gvardiya yetkazib berar edi.

O‘lpon

faqat xon uchun

emas, balki xon sulolasining ayrim vakillari uchun ham undirilardi. Turkman

qabilalari tez-tez qo‘zg‘olonlar ko‘tarib, vaqti-vaqti bilan muayyan

mustaqillikka

erishardilar.



Xiva xonlari

xazinasi

XVII asrda

alohida xazinachilar qo‘lida edi.

Quyi ma’muriy

apparat arboblar (qishloq oqsoqollari) dan iborat edi. Xiva xonligida shu vaqtda xon

xazinasiga daromadning asosiy qismi o‘troq va yarim ko‘chmanchi aholi ishlov

beradigan haydaladigan yerlardan tushar edi. Xazinaga qarashli yoki davlat yerlarida

yashaydigan dehqonlar

forscha dahyak

yoki

arabcha ushr

deb nomlanadigan

xiroj

to‘lagan. Xon yorlig‘i bo‘yicha muayyan mulk qilib berilgan xususiy mulk yorliq

yerlari

solg‘it

deb nomlanuvchi, pul bilan to‘lanadigan

yer solig‘iga tortilgan.

Aday

mulk (oddiy xalq tilida atay mulk) yerlaridan yer solig‘i emas, balki

qura solig‘i

undirilgan.

---