alyuminiyni olishda asosiy xomashyo hisoblanadi. Texnik glinozyom sifatini
baholashda uning fizik xususiyallari: namlik, zichlik, solishtirma og’irligi,
granulometrik tarkibi va xakozolarga katta e’tibor beriladi. Bu xususiyatlarga
glinozyomni jo’natish, elektrolizyorlarga yuklash va elektroliz jarayonining o’zi
Ishqoriy usul o’z navbatida gidrokimyoviy, termik, aralash usullarga bo’linadi.
79
Glinozyomni Bayer usuli buyicha olish. Bayer usuli gidrokimyoviy
usullarga kiradi. Bayer usuli asosida qaytar kimyoviy reaktsiya yotibdi:
Al(OH)
3
+ NaOH
↔
NaAlO
2
+ 2H
2
O (1)
Dastlabki ruda natriy oksidi bilan ishlanganda (eritilganda) bu reaktsiya o’ng
tomonga, ya’ni alyuminiy eritmaga natriy alyuminiy ko’rinishida o’tadi. Olingan
eritmalar parchalanganda reaktsiya teskari yo’nalishda boradi va kristall alyuminiy
gidrooksidi hosil bo’lishi bilan alominiyli eritma gidrolizlanadi. Bayer usulida
ishqor bo’yicha butun texnologik tsikl yopiq. Yuqori sifatli tarkibida kremnezyom
miqdori kam bo’lgan boksitlarni qayla ishlash uchun Bayer usuli ishlatiladi.
Dastlabki boksit maydalanadi, so’ngra kontsentrlangan ishqor eritmasi muhitida
yanchiladi. Keyinchalik bo’tana alyuminiy oksidini eritmaga o’tkazish uchun
eritiladi. Boksitlarni eritganda erimaydigan natriy gidroalyumosilikati ko’p
miqdorda to’planib qolishida yo’l qo’yilmaydi, chunki bu qaytarib bo’lmaydigan
qimmatli ishqor yo’qolishiga va eritmaga alyuminiy kam o’tishiga olib keladi. SHu
sababli tarkibida kremnezyom miqdori ko’p bo’lgan boksitlarni Bayer usuli bilan
qayta ishlash maqsadga muvofiq emas. Boksitlarni eritish uchun 180-240°S dan
kam bo’lmagan harorat talab etiladi. Bunday sharoitda suvli eritmalarning
to’yingan bug’ bosimi atmosfera bosimiga qaraganda, ancha yuqori bo’ladi.
Eritishda hosil bo’ladigan alyuminiyli eritmalar parchalanishga moyil, ya’ni
ulardan qaytadan alyuminiy gidrooksidi ajralib chiqadi. Alyuminiyli eritmalarning
bardoshligi, amaliyotda kaustik modul
ь
α
k
bilan harakatlanadigan ortiqcha
ishqorga bog’liq. Kaustik modul
ь
Na
2
O:A1
2
O
3
ning molli nisbati bilan ifodalanadi
va qaytarilgan eritmada uning miqdori (3,5-4) bo’lishi kerak. Kaustik modul
ь
qancha katta bo’lsa, alyuminiyli eritma shuncha bardoshli bo’ladi va eritish tez
boradi. Alyuminiyli eritma shlamdan odatda quyultirish, keyinchalik mayda
zarrachalardan tozalash uchun fil
ь
tratsiya o’tkaziladi.
Quyultirgichdan chiqarilgan shlam qarama - qarshi oqim printsipi bo’yicha
ko’p marta yuviladi, bu uni alyuminat eritmalaridan to’liq yuvish va yuqori
kontsentratsiyali suvlar olish imkonini beradi. Yuvilgan qizil shlam chiqitxonaga
80
chiqarib yubriladi. Quyultirishdan keyingi alyuminatli eritma bosi ostida
ishlaydigan fil
ь
trlarda qayta ishlanadi. Keyin eritma parchalanish (dekompozitsiya)
ga yuboriladi.
Parchalash
jarayonini
o’tkazishdan
maqsad
Al(ON)
3
eritmasini
kristallizatsiyalashdir. Uning asosida jarayon sharoitida o’ngdan chapga (1)
reaktsiyaning qaytarilishi yotadi. Alyuminatli eritmani parchalash jarayonini
amalga oshirish uchun eritmani suyuqlanlirish, uni sovutish, «zatravka» (oldin
olingan alyuminiy gidrooksidining mayda krislallari) ni kiritish va yirik kristallar
hosil qilish uchun bo’tanani 50-90 soat davomida aralashtirish kerak. Parchalash
natijasida olingan eritma va turli kattalikdagi alyuminiy gidrooksidi kristallari
quyultirishga yuboriladi. Gidrooksidni eritmadan ajratish uchun va gidrooksidni
sinflash uchun gidroseparatorlar, gidrotsiklon va quyultirgichlardan foydalaniladi;
quyullirilgan bo’tana fil
ь
trlanadi va barabanli - vakuum filtrlarda yuviladi. Bo’tana
sinflashdan so’ng, alyuminiy gidrooksidining ikki sinfi (fraktsiya) va eritma
olinadi. Zarrachalari o’lchami 40-100 mkm dan katta bo’lmagan yirik fraktsiya
kal
ь
tsinatsiyaga yuboriladigan gidrooksidli mahsulot hisoblanadi, mayda zarrali
fraktsiya esa alyuminatli eritmalarni parchalashda zatravka sifatida ishlatiladi.
Gidrooksid ajratib olingandan so’ng, hosil bo’lgan eritma oqava suvlar bilan
birlashtirilib bug’lantirishga yuboriladi. Alyuminiy gidrooksidining yirik
fraktsiyasi yuvilgandan va fil
ь
trlangandan so’ng, glinozyom olishning so’nggi
bosqichi - kaltsinatsiyaga yuboriladi. Kal
ь
tsinatsiya jarayonining maqsadi -
gidrooksidni suvsizlantirishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
