|
§ 10 - BOYITISH JARAYONLARI ASOSLARI
Nodir metall rudalarini boyitishda minerallarni bo’lish usuliga qarab, bir
necha xil metodlarni ishlatish mumkin. Mexanik usulda boyitishni asosi ruda
bo’lakchalarini suv bilan namlanishi, zichligi, yirikligi, rangi va yaltiroqligi,
magnitga tortilishi kabi fizik xususiyatlardan iborat. Hozirgi vaqtda metallurgiyada
asosiy boyitish usullari sifatida gravitatsiya va flolatsiya ishlatiladi.
Gravitatsiya usulida boyitish ruda bo’lakchalarini zichligi va yirikligi hamda
formasi kabi xususiyatlariga asoslangan. Suvli muhitda yirikligi, zichligi va
og’irligiga qarab minerallarni bir-biridan ajratish jarayoni gravitatsiya deyiladi.
Foydali qazilmashrni gravitatsiya usulida boyitish muhiti sifatida suv havo
ishlatiladi. Bo’lakchalarni bir-biridan ajralishi mineral apalashmaga gidro va
45
aerodinamik ta’sirlar natijasida boradi. Gravitatsiya usulida boyitishni sinflashda
quyidagi boyitish jarayoni farqlanadi:
1. Og’ir muhitda, suyuqlikda boyitish;
2. Doimiy va o’zgaruvchan yo’nalish oqimlarda: cho’ktirish va markazdan
qochma kuch ta’sirida boyitish;
3. Qiya yuzada oqim orqali boyitish qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan
tarnovlar.
Ko’pgina foydali qazilmalarni sanoat usulida qayta ishlaganda flotatsiya
jarayonidan foydalaniladi. Bu usul yordamida hozirda qiyin qayta ishlanadigan
oltin tarkibli rudalar boyitiladi. Flotatsiya jarayonining qo’llanilishi to’g’ridan-
to’g’ri metallurgik qayta ishlab bo’lmaydigan rudalarni foydalanish imkonini
beradi. Flotatsiya jarayonida uch xil faza uchraydi.
Gravitatsiya usulida boyitish ruda bo’lakchshirining zichligi va yirikligi
hamda formasiga asoslangan.
Minerallar zichligiga ko’ra quyidagi turga bo’linadi:
1. Og’ir - zichligi 4000 kg/m
3
dan ortiq tugma oltin;
2. O’rta - zichligi 2700-4000 kg/m
3
;
3. Engil - zichligi 2700 kg /m
3
gacha.
Gravitatsion ajratib olish natijasida olingan mineral zarrachalar guruhi
fraktsiya deyiladi. YUzaga chiqqan zarrachalar engil fraksiya, cho’kkanlari og’ir
fraktsiya, muallaq xoldagisi esa qiyin fraktsiya deyiladi.
Hozirgi vaqtda oltin saralash fabrikalari, asosan tarkibida sul’fid minerallari
bo’lgan rudalarni qayta ishlaydi. Bunday rudalarda oltin sul’fid bilan birikkan yoki
sof xolda bo’ladi. Ko’pchilik xollarda bunday rudalar qiyin qayta ishlaydigan
kategoriyaga kiradi. Bunday rudalar flotatsiya usulida boyitiladi. Flotatsiya
jarayonining asosiy maqsadi boyitma tarkibiga sul’fid bilan birikkan va sof xoldagi
oltinni o’tkazish hisoblanadi. SHuning uchun ko’pchilik xollarda floto-kontsentrat
tarkibida oltinning miqdori yuqori bo’ladi. Flotatsiya chiqindilari tarkibida oltin
miqdori kamligi uchun chiqindiga chiqarib yuboriladi. Olingan flotokontsentratni
butun qayta ishlanadigan ruda massasiga qapaganda qayta ishlash ancha arzon va
46
oson bo’ladi. Bundan tashqari kontsentrat tarkibiga sulfidli oltinni o’tishi va uni
ajratib olish uchun maxsus usullar talab etilishini hisobga olib material hajmini
kamaytirish muhimligini ko’rsatadi. Ayrim xollarda flotatsiya jarayoni hamma
oltinni boyitma tarkibiga o’tkazish imkonini bermaydi. SHunga qaramasdan
flotatsiya jarayonini qo’llash muvofiq hisoblanadi. CHunki oltinni sulfid bilan
birikkan qismi boyitma tarkibiga o’tkaziladi. Flotatsiya chiqindisi esa tsianlash
jarayoniga yuboriladi. Olingan boyitma esa ancha arzon hisoblangan mahsus qayta
ishlash usullari bilan ajratib olinadi. Flotatsiya jarayonida turli xil reagentlar
ishlatiladi. Reagentlarni ishlalishdan maqsad, flotatsiya jarayoni ko’rsatkichlarini
minerallarning xossalarini o’zgartirish bilan yaxshilash hisoblanadi. Flotatsiya
jarayoni reagentlari organik va noorganik birikmalar, shuningdek, ularning
eritmalari va aralashmalari bo’lishi mumkin. Flotatsiya reagentlari ularning
flotatsiya jarayonidagi o’rniga qarab quyidagi guruhlariga bo’lish mumkin:
1. To’plovchi - suv yoki havo bilan biroz muddat ta’sirlashgan to’plovchi
oltin yuzasiga o’rnashib oladi to’plovchining qatlam zichligi suvda kislorod
kontsentratsiyasining oshishi bilan tez o’sadi. To’plovchi sifatida ksantogenat
ishlatiladi;
2. Ko’pik hosil qiluvchi - ko’pik hosil qiluvchi sifatida T-66 moyi
ishlatiladi. Ko’pik hosil qiluvchining asosiy vazifasi havoni mayda pufakchalarga
bo’lib, ko’pikni zichlitini oshirish hisoblanadi.
3. Taz’yiqlovchi (depressor) - bunday reagentlarga suyuq shisha va boshqa
reagentlar kiradi. Bu reagentlarnint asosiy vazifasi ko’pikli mahsulot tarkibiga
keraksiz minerallarni o’tishini to’xtatish va bu minerallarni flotatsiyalanishiii
kamaylirish hisoblanadi. Flotatsiya bo’tanasi tarkibida sianid. ishqor, natriy sul’fid,
mis kuporosi kabi birikmalar uchraydi. Bular oltinni flotatsiyalanish qobiliyatini
kamaytiradi. Bunday birikmalarni oltinga ta’sirini kamaytirish uchun taz’yiqlovchi
reagentlar ishlatiladi.
4. Faollashtiruvchi (aktivator) - faollashtiruvchi reagent sifatida mis
kuporosi, nigroin, opolyar yog’i ishlatiladi. Bu reagent oltin tarkibli sulfidlarni
47
faollashtirish qobiliyatini oshiradi va to’plovchi flotatsiyalanayotgan oltin yuzasida
o’rnashib olishga yordam beradi.
5. Muhit sozlovchi - bunday reagent sifatida to’plovchi, taz’yiqlovchi,
faollashtiruvchi reagentlarni minerallar bilan o’zaro ta’sirlashish jarayoniga ta’sir
qiladigan reagentlar kiradi. Kislotali muhitda neytral muhitga qapaganda sof
oltinning flotatsiyalanishi kam bo’ladi. Oltin va oltin tarkibli sul’fidlarni
flotatsiyalash pH=7,5-8,5 atrofida bo’ladi. Muhit sozlovchi sifatida soda ishlatiladi.
Reagentlarga quyidagi talablar qo’yiladi:
- tanlab olish qobiliyati yuqori;
- sifatning standarti;
- arzonligi;
- ishlatishda qulayligi.
Flotatsiya jarayonini sxemasi va borishi rudalarni mineral tarkibiga bog’liq
bo’ladi. Deyarli barcha rudalarni boyitishda bosqichli flotatsiya ishlatiladi.
Bosqichli flotatsiyani ishlashi boyitma tarkibiga oltin o’tishini ko’paytiradi.
Flotatsiya shuningdek, sianlash jarayoniga halaqt beradigan komponentlarni
(uglerodli birikmalar, mis, surma mishyak minerallari) ruda tarkibidan ajratish
uchun ishlaliladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
