Urganch davlat universiteti X. R. Matyoqubov, J. K. Tojiyev texnologiya va dizayn

Quymalarda  uchraydigan  nuqsonlar. 
Ma‘lumki,  quymakorlik  sanoatida 
olinadigan  quymalarda  ba‘zan  turli  nuqsonlar,  kimyoviy  tarkibi  va  strukturasining 
notekisligi,  cho`kish  bo`shlig`i,  kovaklik,  gaz  pufaklari,  likvatsiya  kabi  nuqsonlar 
uchraydi.  Bunday  nuqsonlar  quyidagicha  hosil  bo`ladi,  quyma  soviyotganda  uning 
hajmi  ma‘lum  darajada  kichrayadi,  natijada  quymaning  yuqorigi  qismida  cho`kish 
boshlig`i deb ataladigan bo`shliq paydo bo`ladi.  
Bundan  tashqari,  suyuq  eritmada  erigan  gazlar  metall  qotayotganda  ajralib 
chiqib,  o`rnida  g`ovaklar  yuzaga  keladi  va  ushbu  quymalar  nuqsonlari  sharoitga 
qarab, quymaning ustki qismiga yoki butun sig`imga taralgan holda bo`lishi mumkin.  
Kimyoviy 
jihatdan 
turli 
jinslilik, 
eritmadagi 
yoki 
qotishmadagi 
qo`shimchalarning  quymada  notekis  taqsimlanish  hollari  ham  bo`ladiki,  bu  hodisa 
likvatsiya  deyiladi  va  u  tegishli  qotishmaning  mexanik  xossalarini  pasaytiradi. 
Likvatsiya 
hodisasi 
suyuq 
qotishmaning 
(masalan, 
po`latning) 
notekis 
kristallanishidan kelib chiqadi.  
Ayniqsa,  po`lat  quymalarda  uchraydigan  yana  bir  nuqson  g`uddalardir. 
G`uddalar  suyuq  po`lat  qolipga  quyilayotganda  sachrashi  va  tomchilar  tarzida 
quymaga yopishib qolishidan hosil bo`ladigan notekislikdir.  
Endi  yuqorida  keltirilgan  quymalardagi  ba‘zi  nuqsonlarning  oldini  olish  uchun 
sanoat  miqyosida  qo`llaniladigan  chora-tadbirlar  bilan  tanishishni  zarur  deb 
hisoblaymiz.  
Quymada  cho`kish  bo`shlig`i  hosil  bo`lmasligi  uchun  qolipda  pribil  deb 
ataladigan  maxsus  bo`shliqlar  qilinadi.  Qolipga  suyuq  metall  quyilganda  u  qolipni 
to`ldirib,  pribilga  o`tadi  va  cho`kish  bo`shlig`i  quymada  emas,  balki  pribilda  hosil 
bo`ladi, pribil esa quymadan kesib tashlanadi.  
Quymada  gaz  pufakchalari  hosil  bo`lmasligi  uchun  suyuq  metallni  qolipga 
quyishdan  oldin  unga  maxsus  qaytargichlar,  masalan,  ferrosilitsiy,  ferromarganes, 
ferroalyuminiy,  silikokalsiy  qo`shiladi,  qolipda  gaz  chiqish  kanallari  soni 
ko`paytiriladi,  quyish  yo`llari  to`g`ri  tanlanadi,  metallning  qolipga  quyish  vaqtidagi 
harorati to`g`ri belgilanadi.  
Quymalarda  uchraydigan  nuqsonlardan  darzlar  hamda  yoriqlar  ko`pincha 
quymaning notekis sovishidan kelib chiqadi.  
Mayda darzlar, yoriqlar, sirti kovakliklar va shu kabilar metallizator yordamida 
suyuq metall purkash yo`li bilan tuzatilishi mumkin.  
Bundan tashqari, quymada ko`p miqdorda metallmas qo ‗shilmalar shlak, qolip 
aralashmasi,  shuningdek,  pech  va  cho`michning  o`tga  chidamli  qoplamalaridan 
o`tadigan qo`shilmalar quymaning tuzatib bo`lmaydigan nuqsonlari jumlasiga kiradi.  
 
 

---

- 101 -