Urganch davlat universiteti X. R. Matyoqubov, J. K. Tojiyev texnologiya va dizayn

41-rasm. Sintetik smola 
 
Sintetik smolalar 9 asosiy turga bo`linadi: 
1.  Alkid:  yopishqoq  va  yopishqoq  mustahkamlikka  ega,  rangi  sariqdan  jigar 
ranggacha o`zgaradi; 
2.  Amino  smolalar:  termosetlash  sinfiga  tegishli,  odatda  formaldegidli 
polikondensatsiya mahsuloti; 
3. Glyptaik: glitserin va ftalik angidridning polikondensatsiyasi natijasida; 
4.  Indene-coumarone:  termoplastik  va  ko`mirning  polimerlanishidan  kelib 
chiqadi; 
5.  Karbamid-formaldegid:  karbamid  va  formaldegidning  polikondensatsiyasi 
natijasida; 
6. Neft: termoplastik, neft mahsulotlarining polimerizatsiyasi natijasi; 
7.  Terpen:  frenlarni  o`z  ichiga  olgan  fraktsiyalarning  polimerizatsiyasi  paytida 
olingan termoplastikalar; 

---

- 123 - 
 
8.  Fenol  formaldegid:  fenol  va  formaldegidning  polikondensatsiyasi  mahsuloti 
termoses xususiyatlariga ega; 
9.  Epoksid:  epoksid  guruhlari  bo`lgan  oligomerlar  o`zaro  bog`langan 
polimerlarni hosil qiladi.  
Plastmassalar  xalq  xo`jaligining  qator  sohalarida,  shu  jumladan  ta‘mirlash 
ishlarida  ishlab  chiqarish  jarayonida  ham  keng  qo`llaniladi.  Ulardan  detallarni 
yasashda,  sirpanish  podshipniklarining  ishqalanish  yuzalariga  yeyilishga  bardoshli 
qoplam  berishda,  metallarni  o`zaro  yelimlash  uchun,  darzlarni  yamashda  va  boshqa 
ishlarda qo`llaniladi. Buni ularning yuqori mexanik mustahkamligi, yuqori yeyilishga 
bardoshligi,  elastikligi,  kimyoviy  bardoshligi  va  boshqa  xususiyatlari  bilan 
tushuntirish mumkun.  
Plastik  massa  deb  ularning  asoslari  yuqori  molekulyarli  organik  birikmalar 
bo`lib yuqori harorat va bosim ostida ma‘lum shaklga o`tishi mumkinligidadir.  
Polimerlar ikki turga bo`linadi:  
1. Reaktoplastlar,  
2. Termoplastlar 
Plastmassaning  asosiy  tarkibiy  qismi  barcha  komponetlarni  bog`lovchi  polimer 
hisoblanadi.  Bog`lovchi  elementdan  tashqari  plastmassa  tarkibiga  to`ldiruvchilar, 
plastifikatorlar, qotiruvchilar, bo`yagichlar, katalizator va boshqa qo`shmalar kiradi.  
Ular  unga  o`ziga  xos  xususiyatlar  beradi.  Plastmassalar  faqat  polimerlardan,  
yakka yuqori molekulyar moddalardan ham tarkib topishi mumkin.  
Plastmassaning kimyoviy tabiatiga qarab ular termorefaollarga (reaktoplaslarga) 
va termoplastlarga (termoplastlarga) bo`linadi.  
Reaktoplastlar  –  smola  bo`lib  qizdirilgandan  so`ng  qotganidan  keyin 
erimaydigan va ivimaydigan holatlarga o`tadi. Ular qotganidan keyin yumshamaydi.  
Termoplastlar–smolalar  bo`lib  qizdirilgandan  keyin  plastik  holatga  o`tadi, 
sovitilgandan  keyin  qattiq  holatga  o`tadi.  Ular  bunday  xususiyatlarini  bir  qancha 
marta  qizdirilganida  va  sovutilganlarida  ham  saqlash  qobilyatiga  ega,    bunday 
polimerlardagi  qayta  ishlov  berish  jarayoni  qaytuvchan  hisoblanadi.  Ular  qotgandan 
keyin yana qizdirilsa yumshamaydi.  
Ixtisoslashgan  ta‘mirlash  korxonalarida  foydalanadigan  polimerlar  turkumi 
quyida keltirilgan.  
Polikaproamid (VTU, UXP 6A-58) 
Polietilen (VTU MXP 4138-55) 
Ftoroplast -4 (VTU FA -4-59) 
Voloknit (TU NKXP 459-41) 
Steklovoloknit (GOST 10087-62) 
Epoksid smolalari ED-6 (STU 30-14026-63) va ED-5 (TU 33030-59)- 
Kley VS-10T (TU UXP 285-62). Bor, -2 (4-6).  

---

- 124 - 
 
Termoplast PFN-12.  
Ta‘mirlash  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  quyidagi  polimerlar  ko`proq 
qo`llaniladi:  poliamid  smolalari,  polietilen,  valoknit,  steklovoloknit,  press-kukunlar, 
ED-5 va ED-6 epoksid smolalari asosidagi tarkiblar, BF va VS-10T tipidagi sintetik 
yelimlar, ftoroplastlar, PFN-12 termoplasti va boshqalar.