Falsafiy qonunlar va kategoriyalar

Qonun  tushunchasi. 

Dunyoning  mavjudligi  ana  shunday  botiniy  va  zohiriy 

o‘zgarishlarning abadiy takrorlanib turishidan iboratdir.  Bu takrorlanishlar esa o‘z mohiyati va 

xususiyatlarini saqlab qolganliklaridan qonun va qonuniyat tusini olgan. 

Masalan,  biz  Nyuton  tomonidan  kashf  etilgan  butun  olam  tortishish  qonunini 

o‘rganganimizda  ana  shunday  holni  idrok  etganmiz.  Bu  qonunning  asosiy  mohiyati  butun 

olamdagi narsalarning bir-biri bilan aloqadorligi tamoyilining doimiy takrorlanishi, har soniya va 

har daqiqada bu holatning sodir bo‘lib turishini isbotlaydi. 

---

 

4 

 

Xo‘sh, qonun o‘zi  nima? U kishi  va umuman, jamiyat  hayotida qanday  ahamiyatga ega? 

Qonunni  bilmasdan,  o‘rganmasdan  turib  yashash  mumkinmig?  Qonun  tushunchasi  kundalik 

hayotimizda  nisbatan  tez-tez  ishlatib  turiladigan  tushunchadir.  Xususan,  fizika  yoki  kimyo 

qonunlari  deymiz,  tabiat  qonuni  yoki  bo‘lmasa,  iqtisodiy  qonunlar,  yuridik  qonunlar  va  h.  k. 

Bozor iqtisodiyotiga o‘tish tamoyillarining uchinchisi ham qonun to‘g‘risida bo‘lib, unda barcha 

sohada  qonunning  ustuvorligi  ta'minlanishi  ta'kidlanadi.  Yuqoridagilarni  birlashtirib  turadigan, 

barchasi uchun ham umumiy bo‘lgan xossa, xususiyatlar bormig‘ 

Eng  avvalo,  shuni  aytish  kerakki,  olamdagi  barcha  narsa  —  tabiat,  jamiyat  va  inson 

taraqqiyoti ma'lum qonunlar asosida amalga oshadi. Fanlarning (ijtimoiy, gumanitar, tabiiy va h. 

k.) asosiy vazifasi har bir soha bo‘yicha tadqiqot o‘tkazib, qonunlarni kashf qilish yoki ularning 

amal qilish xususiyatlarini o‘rganish va ochib berishdan iborat. 

Qancha ko‘p qonun kashf qilinsa, taraqqiyot  shuncha tez bo‘ladi.  Taraqqiyot  qonunlarini 

bilmasdan  turib,  rivojlanishga  erishish  qiyin.  Yaqin  o‘tmishda  iqtisodiyotning  o‘ziga  xos 

qonunlarini pisand qilmay, turli xil s'ezd, plenum, konferensiya qarorlari asosida eksperimentlar 

o‘tkazib, barcha uchun farovon hayot — kommunizm jamiyatini barpo qilmoqchi bo‘lishganini 

va bunday siyosat qanday oqibatlarga olib kelgani barchaga ma'lum. 

Hozir mustaqil O‘zbekiston barcha rivojlangan mamlakatlar singari ijtimoiy yo‘naltirilgan 

bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  demokratik  davlat,  fuqarolik  jamiyati  barpo  qilish  yo‘lidan 

bormoqda.  Bunda  umumbashariy  qonunlar  va  mamlakatimizning  o‘ziga  xos  xususiyatlari 

e'tiborga olingan. 

Endi shunday savol: