O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

Xalq  pedagogikasining  tarbiya  m etodlari
Xalq  pedagogikasi 
chinakam 
o ‘zbekona  axloq,  odob  va 
tarbiyaning  barcha  qirralarini  o 'z id a   mujassamlashtirgan.  Unda 
turli  xil  tarbiya  metodlari  va  vositalaridan  foydalaniladi,  bu 
metod,  vositalar  nihoyatda  rang-barang  bo'lib,  k o ‘p  jihatlari  bilan 
ilmiy  pedagogikadan  ustunlik  qiladi.  Chunki,  bu  metodlar  ilmiy 
pedagogikaning  shakllanishida  ham  o ;z  ta ’sirini  o ‘tkazgan.
Xalq 
pedagogikasida 
q o ‘llanilgan  ju d a  
xilma-xil 
tarbiya 
metodlarini  quyidagi  tarzda  umumlashtirish  mumkin.
1.  Tushuntirish  (cfrganish,  odatlantirish,  mashq  qildirish).
2.  N am una  (maslahat  berish,  uzr  s o ‘rash,  yaxshiliklar  haqida 
s o ‘zlash,  o'rn ak   b o ‘lish).
3.  Nasihat  qilish,  o ‘git  (undash,  k o ‘ndirish,  iltimos  qilish,  tilak- 
istak  bildirish,  m a ’qullash,  tashakkur  bildirish.  duo  qilish,  oq  yoM 
tilash  va  hokazolar).
4.  Qoralash va jaz o   (ta ’qiqlash,  ta ’na,  gina,  tanbeh  berish,  majbur 
qilish,  koyish,  ayblash,  uyaltirish.  q o ‘rqitish,  ont-qasam  ichirish, 
urish,  kaltaklash  va  hokazolar).
A gar  sinchiklab  qaralsa,  yuqorida  keltirilgan  to ‘rt  xil  metod 
umum  bir  yaxlitlikni  ifodalaydi.  Dastlab  bolaga  um umiy  manzara 
tushuntiriladi.  Bolalar  narsa  va  hodisalarga  tushunmaganlarida 
tarbiyachi  namuna  metodidan  foydalanadi.  yoshlarning  mustaqil 
kuzatuvchanligiga  e'tibo r  beriladi.  Unda  ham  tushunm aganlar 
kattalarning  nasihati,  o ‘giti  orqali  narsa  va  hodisalarning  mohiyatini

---

anglaydigan  bo'lishadi.  Bordi-yu  unda  ham  bolalar  tushunishmasa, 
yoki  tushunishni  istashmasa,  unda  qoralash  va jazolash  metodlaridan 
foydalanishga  t o ‘g ‘ri  kelgan.  Lekin  bu  s o ‘nggi  chora  ekanligini 
xalq  yaxshi  tushungan.  Hozirgi  zamon  ilmiy  pedagogikasi  qoralash 
va  jazoni  s o ‘nggi  chora,  aniqrog‘i  kam  samara  beradigan  chora 
ekanligini  isbotlagan.
Xalq  pedagogikasining  nodir  namunalari,  tarbiya  metodlari  va 
tarbiyaviy  ta'sirlar  muayyan  vositalar  orqali  amalga  oshirilgan. 
Mehmon  kutish,  m ehm onga  borish,  turli  mehnat  jarayonlari, 
xasharlar.  turli  gurunglar  (choyxona,  to ‘y  marosimlari),  sayllar,  turli 
nishonlashlar  (tug‘ilgan  kunni  nishonlash,  yigitlar  bazmi,  qizlar 
bazmi),  musobaqalar,  turli  marosim  va  boshqalar  o ‘ziga  xos  tarbiya 
vositasi  vazifasinr bajargan.
Inson  qalbiga  bugun  ekilgan  yaxshilik  urug‘i  oradan  o ‘n  yillar 
o ‘tgach  unib  chiqadi,  buni  ilmiy  asoslab  oldindan  k o ‘ra  bilish 
kerak.
Tarbiya  metodlarini  o ‘rganish,  tahlil  qilish,  bu  metodlardan 
pedagogik jarayonda  foydalanish  k o 'n ik m a  va malakalarni  egallashni 
osonlashtirish  uchun  ularni  shartli  ravishda  bir  necha  guruhga 
b o ‘lib  olamiz:  ijtimoiy  ongni  shakllantiruvchi  metodlar,  faoliyat 
jarayonida  ijtimoiy  xulq  va  tajribalarni  shakllantirish  metodlari,  o ‘z- 
o ‘zini  tarbiyalash  metodlari  hamda  rag‘batlantirish  usullari, jazolash 
metodlari.