Ergashxodjaeva Sh. Dj

5.3. Marketing tadqiqotlarining yo‘nalishlari va uslublari 
 
Marketing  tadqiqoti  ishlari  barcha  tashkilot  va  korxonalar  faoliyatida  keng 
o‘rin egallab bormoqda. Bozor xususidagi axborot yoki xabarlarga suyanish, ulardan 
kerakli  vaziyatlarda  foydalanish,  tabiiyki,  zaruriy  shartdir.  Lekin,  firma  va 
tashkilotlarning maqsadli bozor, xaridor sari intilishlarini amalga oshirishda muayyan 
yo‘nalishga va maqsadga bo‘lgan marketing tadqiqotlari muhim o‘rin egallaydi. 
Har  bir  tashkilot,  firma  o‘z  bozori  va  xaridori  ko‘lamini  saqlash,  ular 
salmog‘ini  oshirish,  yangi  ehtiyojni  qondirish  uchun  doimiy  tarzda  marketing 
tadqiqotlarini amalga oshirmog‘i lozim. 
Albatta  har  marketing  tadqiqoti  tegishli  sarf  xarajatlarni  talab  etadi.  Asosan 
yirik  firmalar  o‘z  tarkibiy  tuzilmalari  miqyosida  marketing  tadqiqotlarini 
o‘tkazadilar.  Lekin  barcha  sohalar  bo‘yicha  tadqiqotlarni  o‘tkazishga  imkoniyat  va 
muayyan  zaruratlar  doimiy  bo‘lmaganligi  hamda  xodimlarni  butun  yil  davomida 
ishda band qilib turish qimmatga tushish sababli, ayrim muammolarni ixtisoslashgan 
marketing  markazlariga,  institutlariga  topshiradilar  va  davriy  tarzda  axborot  olib 
turadilar. 
AQSHda  eng  yirik  va  mashhur  firmalar  o‘z  marketing  tadqiqotlarini  asosan 
besh sohada amalga oshiradilar
1
: 
1.
 
Reklamani tashkil etishga oid tadqiqotlar. 
2.
 
Strategik rejalashtirish va tashkilot siyosatiga oid tadqiqotlar. 
                                                
1
 Бронникова Т.С. Маркетинг: теория, методика, практика: учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2012. -  208 
стр.
 

---

 
112 
3.
 
Tashkilotning ichki va tashqi ma’suliyatini baholashga oid tadqiqotlar. 
4.
 
Bozordagi holat tahlili. 
5.
 
Sotish va bozor imkoniyatlariga oid tadqiqotlar. 
Mavzu  jihatdan  marketing  tadqiqotlari  bir-birini  to‘ldiruvchi  bo‘lishi  bilan 
birga,  bir  -  biridan  tahlilning  chuqurligi  tayinli  muammo  va  vazifani  hal  etishga 
qaratilganligi  bilan  farqlanadi.  Masalan,  sotuv  tahlili,  bozor  tarkibi  tahlili,  bozor 
imkoniyatlarini  izlanishi,  qisqa  va  uzoq  muddatli  bozor  bashorati,  raqobatchilar 
mahsulotlari 
tahlili, 
yangi 
mahsulotning 
sotuv 
hajmini 
aniqlash, 
sotuv 
shahobchalarini  izlash,  narx  siyosati  tahlili,  reklama  vositalari  tahlili  va  hokazolar. 
Ushbu  mavzudagi  marketing  tadqiqotlari  yil  sayin  yangi  uslublarning  qo‘llanishi, 
axborot ko‘lamining qayta ishlanishi, boshqa ko‘rsatkichlarning inobatga olinishi, bir 
necha  variantli  echimlar  taklif  etilishi  bilan  boyib  bormoqda.  Xususan,  ushbu 
mavzular  bo‘yicha  so‘nggi  paytlarda  ishlab  chiqarilgan  umumiy  va  maxsus 
kompyuter  dasturlarini  misol  qilib  keltirish  mumkin.  Umuman  olganda,  marketing 
dasturi  va  tadqiqotlarida  ishlatilayotgan  korxona  faoliyatiga  ta’sir  qiluvchi  ijtimoiy-
iqtisodiy axborotlarga quyidagilar kiradi
1
: 

 
demografik, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy tendensiyalar; 

 
aholi va korxonalarning daromadi, harajati, iste’mol jamg‘armalarining 
tarkibi; 

 
baholarning umumiy dinamikasi, tashqi savdo; 

 
soliqlar tizimi; 

 
raqobatchilar faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar ham ana shunday axborotlar 
jumlasiga kiradi. 
Marketing  tadqiqotlarining  yo‘nalishlari,  albatta  bozorning  rivojlangan 
darajasi,  undagi  raqobat  intensivligi,  tegishli  tovarlar  va  xizmatlar  bilan  mashg‘ul 
bo‘lgan firmalarning katta-kichikligi, marketing axboroti va xabarnoma tizimlarining 
shakllanish  sur’ati  va  boshqa  omillarga  bevosita  bog‘liq  bo‘ladi.  SHu,  jihatdan 
rivojlangan  xorijiy  davlatlardagi  firmalarning  marketing  tadqiqotlari  yo‘nalishlari, 
                                                
1
 Қосимова М.М, Абдухалилова Л.Т., Маркетинг тадқиқотлари, Т-: ТДИУ, 2012й 252б. 

---

 
113 
uyushtirish  tartibi  va  shakllari  bizning  mamlakatimiz  korxona  va  tashkilotlari  uchun 
o‘zgarishsiz qabul qilinishi xususida fikrlash birmuncha noo‘rin bo‘ladi. 
Zamonaviy  marketing  nazariyasining  rivoj  topishi  va  amaliy  faoliyatda  uning 
hal qiluvchi ahamiyat kasb etishi, firmalarning marketing tadqiqotlarini uyushtirishda 
ham  sezilarli  tarzda  o‘z  aksini  topmoqda.  Hususan,  firmalarning  raqobatbardosh 
quvvati,  bozordagi  o‘rni,  lozim  strategik maqsadlari,  diversifikatsiya  sari  yo‘l  tutish 
taktikasi ko‘pgina hollarda tadqiqotlarning yo‘nalishi va ko‘lamini belgilaydi. 
Hozirgi  kunda  Yaponiyaning  Toyota,  Nissan,  Mitsibushi,  Xonda,  Janubiy 
Koreyaning  Xunday,  Deu  kabi  kompaniyalari  ayrim  davlatlar  bozorlarida 
peshqadamlikka erishish strategiyalarini amalga ashirishga harakat qilmoqdalar.