О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Clostridium
 
sporogenes 

  anaerob  harakatchan,  spora  hosil  qiluvchi 
tayoqchadir. Sporalari issiqqa bardoshli, tez spora hosil qilish qobiliyatiga ega. Bu 
bakteriyalar  uglevodlarni  bijg‘itib  kislota  va  gazlar  hosil  qiladi.  Oqsillarni 
parchalab vodorod sulfid gazi hosil qiladi. Qо‘lay rivojlanish harorati 35–40

S ni 
tashkil etadi. Minimal harorat 5

S ga yaqin. 
Klostridiy turidagi ikki bakteriya ham bankali konservalarning bо‘zuvchilari 
hisoblanadi. 
Nitrifikatsiya jarayoni. 
Oqsilning chirishi natijasida tо‘plangan ammiak va 
ammoniy tuzlari о‘ziga xos mikroorganizmlar tomonidan oksidlanadi. Oksidlanish 
jarayonida  nitrit  va  nitrat  kislota  hamda  uning  tuzlari  hosil  bо‘ladi.  Bu  jarayon 
nitrifikatsiya
 deb ataladi. 

---

62 
 
Nitrifikatsiya  jarayonida  qatnashgan  mikroorganizmlarni  boshqa  turli 
bakteriyalardan  ajratib  olish  usulini  1888–1890  yillarda  rus  mikrobiologi  S.  N. 
Vinogradskiy  ishlab chiqdi.  Ammiakning oksidlanishi biologik  jarayon  ekanligini 
olimlar e’tirof qilgan bо‘lsalar–da, bu jarayonda qanday mikroorganizmlar ishtirok 
qilganligi о‘sha davrgacha aniqlangan emas edi. 
Bu  masalani  S.N.Vinogradskiy  hal  qilib  berdi.  U  о‘zining  amaliy 
tajribalarida  nitrifikatsiya  jarayonini  qо‘zg‘ovchi  bakteriyalar  organik  moddali 
muhitda  rivojlana  olmasligini  aniqladi.  Bu  bakteriyalar  tarkibida  0,2  %  chamasi 
organik  modda  (pepton  yoki  glyukoza)  bо‘lgan  muhitda  ham  yashay 
olmasliklariga  ishonch  hosil  qildi.  Shuni  nazarda  tutib  S.N.Vinogradskiy 
nitrobakteriyalar  uchun  maxsus  anorganik  moddalardan  oziq  muhitini  ishlab 
chiqdi. 
Shu  bilan  birga  S.N.Vinogradskiy  о‘zining  chuqur  va  izchillik  bilan  olib 
borgan amaliy tajriba natijalariga asoslanib, nitrifikatsiya jarayoni 2 fazadan iborat 
ekanligini va bu jarayonlar ikki turli bakteriyalarning ishtirokida borishini isbotlab 
berdi. 
Nitrifikatsiyaning  birinchi  fazasida  ammiak  va  ammoniy  tuzlari  nitrit 
kislotagacha oksidlanadi.  
Nitrifikatsiya  jarayonining  birinchi  fazasini  oval  shakldagi  nitrozomonas 
(
Nitrosomonas
)  nomli  bakteriya  qо‘zg‘atadi.  Bu  bakteriya  harakatchan  va  uning 
xivchini  tanasiga  nisbatan  50  baravar  uzun  bо‘ladi.  Nitrozomonas  hujayrasining 
katta–kichikligiga qarab: 
a, b, s,
 tur xillari uchraydi. 
Nitrifikatsiyaning  ikkinchi  fazasida  nitrit  kislota  nitrat  kislotagacha 
oksidlanadi. 
Bu  fazada  uchburchak  shaklidagi  mayda  tayoqchasimon  nitrobakter  (Ni-
trobacter) qatnashadi. 
Nitrifikatsiya  jarayonini  qо‘zg‘ovchi  bakteriyalar  oksidlanish  reaksiyalarini 
о‘tkazayotganda  energiya  ajralib  chiqadi.  Ana  shu  energiya  hisobiga  bu 
bakteriyalar  karbonat  angidridni  о‘zlashtirib  о‘z  tanasini  tuzish  uchun  zarur 
bо‘lgan  organik  moddalarni  (jumladan  uglevodlarni)  tayyorlaydi.  Demak,  bu 
bakteriyalar  ham  yashil  о‘simliklar  singari,  oziqlanish  jarayonida  karbonat 
angidridni о‘zlashtiradi. 
Yashil о‘simliklar karbonat angidridni о‘zlashtirishda quyosh energiyasidan 
foydalanib organik moddalarni tayyorlaydi. Bu jarayon 

 
fotosintez
 deb ataladi. 
Nitrobakteriyalar  karbonat  angidridni  о‘zlashtirib,  organik  moddalarni 
yaratish  uchun  kimyoviy  reaksiyalar  vaqtida  ajralib  chiqqan  energiyadan 
foydalaniladi. Shunga binoan bu jarayon 

 
xemosintez
 deb ataladi.