О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

5.  Temir  birikmalarining almashinishida  mikroblarning ishtiroki.
  Tabiatda 
bir  gruppa  mikroorganizmlar  bor,  bular  temir  bakteriyalar  deyiladi.  Ular  o’z 
hujayrasida  FeCO
3
  ni  oksidlab,  tanasining  sirtida  to’playdi.  Temir  bakteriyalar 
konlarda,  katta  hovuzlarda,  temir  birikmalari  bor  buloqlarda  uchraydi.  Bu 
bakteriyalar  ko’p  to’plangan  joylarda  to’q  qizil  rangli  shilimshiq  parda  hosil 
bo’ladi.  Temirli  bakteriyalarga 
Leptothrix  ochraceae,  Cranothrix  poedispora 
va 
boshqalar  kiradi.  Azot,  karbon  va  boshqa  elementlarning  tabiatda  aylanib  turishi 
chirish-achish  protsessiga  bog’liqligini  va  bu  protsesslarda  bir  qator  mikroblar 
ishtirok etishi aniqlaigan.  
Temir kam miqdorda bo‘lsa xam xamma tirik organizmlar uchun eng zarur 
element. Inson qonidan boshlab mikroorganizmlardagi nafas olish fermentlaigacha 
temirga  muhtoj.  Chunki  bu  element  oksidlanish  qaytarilish  amalga  oshishiga  eng 
moyil elnment. Temir o‘z valentligini oson o‘zgartirib Q2 va Q3 valentlikka aylana 
bilish  qobiliyati,  oksidlanish  qaytarilishda,  ya’niy  elektron  chiqarib  yuborish  va 
qabul qilishda juda ahamitli. Tuproqda temir organik va onarganikshakilda bo‘ladi. 
Organik  shakli  fermentlaridan  katalaza,  perioksidaza,  temir  sitoxroloksidaza, 
temirporfirinlik  birikmalari  tarkibida  bo‘ladi.  Ko‘pchilik  xemosroganogeteretrof 
(bakteriya,  aktinomisitlar,  zamburuglar)  temirni  minerallashtirish  qobiliyatiga 
egalar. Bular ta’sirida aerob sharoitida temir organik birikmalaridan ajralib chiqadi 
va  temir  oksidi  gidratlarni  hosil  qilib  cho‘kmaga  o‘tadi.  Ammo,  bu  jarayon 
mikroorganizmlarning temirga emas, u bilan birikma hosil qilgan organik moddaga 
ta’siri natijasida sodir bo‘ladi.