P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

bo'Iingan

 

yoki 

taqsim  

qilingan  diqqat  deyiladi.  Masalan,  tramvay  haydovchisi  o'z 

ishi  davomida  diqqatni  ayni  bir vaqtda  piyoda  yuruvchilar,  avtomobillar 

va  boshqa  tramvaylar  harakatini  hamda  shuning  bilan  birga,  motorning 

ishlashini  na  konduktorning  signallarini  kuzatib  boradigan  qilib  taqsim- 

lashi  lozim.  Haydovchi  ham o'z diqqatini xuddi  shunday taqsimlashi  ke­

rak.  O'qituvchi  darsni  tushuntirish  paytida  o'z  diqqatini  o'quvchilar xul-

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qiga,  ko‘rgazma  qurollarni  ko‘rsatishga,  sinf  doskasiga  va  shu  kabilarga 

taqsimlashi  lozim.

Konsentratsiyalanish  va  boMinishlik  har  qanday  diqqatga  xos  boMgan 

xususiyatdir.  BoMingan diqqat aynan bir vaqtning o'zida bir necha narsalarga 

qaratilgan  boMmasa  kerak,  deb  o ‘ylash  lozim.  BoMingan  diqqat  bu 

diqqatning  bir  narsadan  ikkinchi  narsaga juda  tezlik  bilan  ko'chishidir.

Yuliy  Sezar  haqida  shunday  qissa  saqlanib  qolgan.  U  g o ‘yoki  bir 

vaqtning  o'zida  bir  narsani  yozib,  boshqa  narsa  haqida  o'ylash,  uchinchi 

narsani  eshitish  va  to'rtinchi  narsa  haqida  gapirish  kabi  murakkab  ishlar­

ni  bajara  olgan  emish.  Psixologiya  nuqtayi  nazaridan,  bunday  hodisaning 

boMishi  mutlaqo  mumkin  emas.  Har  holda Yuliy  Sezar diqqatini  bir  nar­

sadan  ikkinchi  narsaga  tez  ko'chirish  qobiliyatiga  ega  boMgan  boMsa  ke­

rak.  Shu  sababli,  Yuliy  Sezar  o'z  diqqatini  bir  vaqtning  o'zida  to'rt  xil 

faoliyatga  qarata  oladi,  deb  o'ylaganlar.

Shunday  hollar ham  boMadiki,  bunda  kishi  biron  doklad yoki  ma’ruza 

eshitib  o'tirar  ekan,  ayni  shu  vaqtning  o ‘zida  xayol  surishi,  qandaydir 

boshqa  narsalar  haqida  o ‘ylashi,  kitob  yoki  gazeta  o'qishi  mumkin.  Bu 

narsa  hammaga o'z turmush  tajribasidan  m a ’lum.  Bunday hollarda diqqat 

bir  narsadan  (doklad  eshitishdan)  boshqa  bir  narsaga  (kitob  yoki  gazeta 

o'qishga)  tezlik  bilan  «o'tib  turadi».  Bizga  esa  ikki  xil  ongli  faoliyat  bir 

vaqtda  bajarilayotganday  tuyuladi.

Kishi  faqat  shunday  holda  ikkita  ishni  birdaniga  bajara  olishi  mum- 

kinki,  bunda  qilinayotgan  ishlardan  biri  m a ’lum  darajada  avtomatlashgan 

boMishi  kerak.  Masalan,  biz  ayni  bir  vaqtning 

o'zida  doklad  yoki  ma’ruzani  ham  eshitib,  ham 

yozib  borishimiz  mumkin.  Bunda  ma’ruzani 

deyarli  avtomatik  ravishda  yozib  boriladi;  lekin 

vaqt-vaqti  bilan  ongimiz  nazorat  qilib  turadi.

Diqqatning  bunday  boMinishida  unchalik  zo'r 

berishni  talab  qilmaydigan,  ya’ni  odat  boMib 

qolgan  ish,  miya  po'stining  m a’lum  darajada 

tormozlangan  qismlari  orqali  «boshqarilishi» 

mumkin.  «Biz,  asosan,  bir ish,  bir fikr bilan band 

boMganimizda,  albatta, shu  asosiy ishimizga alo- 

qasi  boMgan  miya  yarim  shari  nuqtasi  kuchli 

q o ‘zg‘algan  holda  boMganda,  ayni  zamonda  biz 

juda  yaxshi  ko'nikkan  bir ishni  bajara  olishimiz,  ^  

ya’ni  miya  yarim  sharlarining  tashqi  tormozla- 

nish  mexanizmi  asosida  tormozlangan  qismlari 

bilan  ishlay  olishimiz  oddiy  bir  narsa  emasmi,

axir»,  —  deydi  l.P.  Pavlov  (IV  tom,  428-bet).