P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

m iya  dastasi

 yoki 

m iya  stvoli

 deb  ataladi.

Oldingi  miya va uning po'sti bosh  miyaning oliy qismlaridir.  Hayvon 

biologik taraqqiyot  bosqichining qancha  yuqorisida  tursa,  oldingi  miyasi 

bosh  miyaning  boshqa  qismlariga  nisbatan  o'shancha  ko'proq joy  egal- 

laydi. Biologik taraqqiyotning turli bosqichlarida uchrovchi hayvonlar bilan 

odam, oldingi miyasining kattaligi 8-rasmda taqqoslab ko'rsatilgan. Odamda 

oldingi  miya butun  bosh  miyaning katta bir qismini,  taxminan  80  foizini 

egallaydi.  Oldingi  miya ikkita yarim shardan  — o'ng va chap yarim shar- 

lardan  iborat,  bosh  miyaning  peshana  bo'ladigan  ensa  bo'lagiga  qarab 

boradigan  katta egat bu yarim sharlami  bir-biridan ajratib turadi.  Oldingi 

miyaning  o'ng  va  chap  yarim  sharlari  qadoq  modda  deb  ataluvchi jism 

yordami bilan o'zaro birlashadi. Yarim sharlarning miya po'sti deb atala- 

digan  butun  yuzasi  shuncha  chuqurroq  va  pushtalari  ko'proq  bo'ladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Odam  miyasining yarim 

sharlaridagi  pushtalar 

juda ko‘p va egatlari ko‘p 

darajada  chuqurdir.

Egatlardan 

eng 

yaqqol  ko'rinib  turadi- 

ganlari  Silviy egati bilan 

roland  egatidir.  Silviy- 

ning  ko'ndalang  egati 

chakka  bularini  ajratib 

turadi.  Roland  egati  esa 

tepa  bo‘lakning  o'rta- 

sidan  peshana  va  chak­

ka bo'laklarga qarab boradi.  Bosh miya po‘sti miyaning kulrang moddasi- 

dan  iborat.  Miyaning  turli  qismlarida  po'stning  qalinligi  1  mm  dan  4-5 

mm  gacha boradi.

Odamning bosh miya po‘stining butun yuzasi o‘rta hisob bilan 2000 kv. 

sm  keladi.  Bosh  miya yarim shardagi po‘stining yuzasi odatda to‘rtta katta 

qismi  -   peshana  qismi  (eng  kattasi),  tepa  qismi,  ensa  qismi  va  chakka 

qismiga bo'linadi (9-rasm).  Ba’zi bir olimlarning hisobiga qaraganda, bosh 

miya po'sti va yarim sharlarida  15  milliardga yaqin  nerv hujayrasi bor.

Katta  yarim  sharlar po'sti  shakli  va  funksiyasi  bilan  bir-biridan  farq 

qiladigan  olti  qavat  nerv hujayralaridan tuzilgan  (11-rasm).  Oltinchi qa- 

vat  o'z  navbatida  ikki  qatlamga  bo'linadi.  Ammo  bosh  miya  po'stining 

turli  qismlari  olti  qavat  hujayradan  iborat  emas,  balki  ikki,  uch,  to'rt 

qavatdan,  ba’zi  qismlari  esa  olti  qavatdan  iborat.  Bosh  miya  po'stining 

hujayralar qavati bir xilda bo'lgan uchastkalari maydon hosil qiladi. Odam 

bosh  miyasining  po'stida  hammasi  bo'lib  52  ta  maydon  bor.  Tuzilish 

jihatidan bir-biriga o'xshaydigan  maydonlar sohalami tashkil  etadi;  bun­

day sohalar  11  tadir.  Bosh  miya po'stining  uchinchi va beshinchi  qavat - 

lari  katta-katta  piramidasimon  hujayralardan  tuzilgan,  qolgan  qavatlari 

esa  mayda  (donasimon)  hujayralardan,  uchburchak  va  dutsimon  hu­

jayralardan  tuzilgan.

Bosh miya po'stida shu aytib o'tilgan hujayralar bilan birga nerv tola- 

lari  ham  bor.  Bu  nerv  tolalari  yarim  sharlardan  bittasi  po'stining  ayrim 

jamlananlik  ham  (assotsiativ  tolalar),  har  ikkala  yarim  shar  po'stining 

ayrim qismlarini ham (qo'shuvchi tolalar) birlashtiradi, shuningdek, bosh 

miya  po'stini  markaziy  nerv sistemasining pastroqdagi  boshqa bo'limlari 

bilan  birlashtiradi  (proeksion tolalar).

Bosh  miyaning po'sti  ostidagi  qismlari  po'st  ostidagi  deb  ataladi.