X ayol k u ch li va k u ch siz b o 'lis h i m u m k in . Biz xayol k u ch ig a x ayolda
y a ratilay o tg an o b ra z la r voqelikni id ro k q ilish d a n hosil b o 'lg a n o b razlarg a
q a n c h a lik y aq in lash g an lig ig a qarab b ah o b eram iz. B a ’zan xayol s h u n c h a
lik kuchli s u r’a td a ish lay d ik i, biz xayol o b y ek tlarin i x u d d i k o 'z im iz b ila n
k o 'rib tu rg a n d e k , q u lo g 'im iz b ilan eshitib tu rg a n d e k yoki q o 'lim iz b ila n
u sh lab se za y o tg an d e k b o 'la m iz . B unday h o lla rd a real v o q elik b ila n fa n
taz iy a o b razlari o 'rta s id a tafo v u t q o lm ag a n d ek b o 'la d i.
X ayol k u ch i a w a lo o d a m e h tiy o jin in g , q iziq ish larin in g va istak lari-
n in g k u ch ig a b o g 'liq b o 'la d i. F a q a t shu b u g u n n ig in a o 'y la y d ig a n , sh u
bugungisiga m a g 'r u r yoki o 'z i- o 'z ig a m a g 'ru r k ish ilard a xayol ju d a k u c h
siz b o 'la d i.
T a s a w u r xayo ln in g k u c h i, ju m la d a n , n u tq d a , su ra tla rd a , b o 'y o q la rd a ,
c h iz m a la rd a , o h a n g la rd a va b o sh q a shu k a b ila rd a o b ra z n in g n a q a d a r
m a h o ra t b ila n ifo d a lan g a n lig ig a va g a v d ala n tirilg an ig a b o g 'liq b o 'la d i.
M asalan , biz N avoiy, B o b u r, M u q im iy asarlarin i o 'q iy o tg a n im iz d a , shu
asa rla rd a tasv irlan g an a y rim p erso n ajlar, v o q ealar, ta b ia t m a n z a ra lari k o 'z
o ld im iz d a y o rq in va y aq q o l gavdalanadi. S a n ’a tn in g asosiy v azifalarid an
biri h am sh u k i, u to m o s h a b in la r va tin g lo v ch ilarn in g k o 'z o 'n g id a en g
jo n li va ravshan, ju d a y o rq in va yaqqol o b ra z la r g a v d alan tirish d ir.
X ayol kuchli h issiyotga b o g 'liq b o 'la d i, bu h issiy o tlar xayoliy o b ra z la r
tufayli tu g 'ilad i va shu b ilan birgalikda xayol faoliyatini h am rag 'b atlan tirad i.
Bu h isla r q a n c h a lik kuchli b o 'ls a , xayoliy o b ra z la r h a m sh u n c h a lik k u c h
li, y o rq in va jo n li b o 'la d i. H issiyoti k uchli, eh tiro sli o d a m la rn in g xayoli
h a m k u ch li b o 'la d i. H issiy o ti k u ch siz, so v u q q o n o d a m la rn in g xayoliy
o b razlari o d a td a n u rsiz va z a if b o 'la d i. Xayol kuchi d iq q atg a va te v arak -
atro fd ag i vo q elik n in g id ro k qilinishiga b o g 'liq b o 'la d i. A gar b izn in g d iq q a
tim iz te v a ra k -a tro fd a g i vaziyatni idrok qilish bilan b a n d b o 'ls a , u h o ld a
xayol ja ra y o n i susayib k e tad i. A gar d iq q atim iz xayol q ilin a y o tg a n obyekt -
ga b a ta m o m b an d b o 'lib q o lsa, u h olda idrok qilish susayib k etad i. B a’zan
kishi «xayol surib», te v a ra k -atro fd a g i narsalarni (g o 'y o k o 'rm a y o tg a n va
e sh itm a y o tg a n d a y ) p a y q a m ay qo lad i.
Kishi uxlagan v aq tid a tev ara k -atro fd ag i h o d isa la m i idrok qilm ay d i,
sh u n in g u ch u n h am xayol ja ra y o n i tush k o 'rish tariq asid a n am o y o n b o 'la d i
va tu sh d ag i n a rsa la r real idrok qilingan narsnlardek ravshan k o 'rin a d i.
Xayol kuchi k o 'p d a ra ja d a kishining u m u m iy ahvoliga va nerv siste
m a s in in g lio la tig a , k is h in in g te tik lig ig a yoki c h a rc h a b q o lg a n lig ig a ,
so g 'lig 'ig a yoki b cto b lig ig a b o g 'liq b o 'la d i. K o 'p kishilarga m a 'lu m k i,
kishining harorati k o 'ta rilg a n d a uning fantaziyasi z o 'r berib ishlaydi, uning
xayolida paydo b o 'la y o tg a n o b ra z la r g 'o y at yorqin va te z -te z ta k ro rla n a
d igan o b ra z la r b o 'lib q o lad i. Bu holda kishining xayoli b eix tiy o r xayol
surish tarz id a o 'ta d i. N e rv sistem asi kasallanishi n atijasid a, fantaziya o b
razlari k o 'p in c h a real idrok qilin g an narsalardek kuchli va y o rq in b o 'la d i.
go llu tsin atsiy a g a (a lah sira sh g a ) aylanadi. G o llu tsin a tsiv a n in g o'./i aslida
www.ziyouz.com kutubxonasi
xayolning kuchli namoyon b o ‘lishidir. Bunday holatda xayoliy obrazlar
kishining nazarida xuddi idrok qilinayotgan obrazlardek gavdalanadi. Nerv
sistemasi kasallanishi natijasida ko‘pincha real narsalarni ham kishi noto‘g‘ri
idrok qiladi — illuziya hosil boMadi.
Xayol jarayonlarining nerv sistemasining kasallik holatiga bogMiq
boMgan bu xususiyatlari patalogik hodisalar sohasiga taalluqli xususiyat-
lardir. Biz kuchli xayol t o ‘g‘risida ijobiy m a ’noda gapirgan vaqtimizda,
nerv sistemasining normal holatida oMadigan xayolni nazarda tutamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
