Ixtiyorsiz xayolda o ld in d a n belgilangan m aqsad b o 'lm a y d i, b u n d a iroda
faol ish tiro k etm ay d i. Bu h o ld a o b ra z la r o 'z - o 'z id a n p ay d o b o 'la d i.
Ix tiy o rsiz xayol a w a lo q o n d irilm a g a n shu to p d a g i e h tiy o j sababli
tu g 'ila d i. M a sa la n , o d a m suvsiz c h o 'l-b iy o b o n d a y urib, ju d a c h a n q a b
q olgan v a q tid a u n in g x ayolida b u lo q , d ary o va suv k ab ilarn in g o b razlari
b eix tiy o r p aydo b o 'la b o shlaydi. B iror narsa yoki h o d isan i id ro k qilish,
ta s a w u r qilish, b iro r fikr, n u tq , h islarn in g t a ’siri b ilan h am ixtiyorsiz
xayol suriladi. C h u n o n c h i, tarix , geografiyaga oid k ito b la rn i, tex n ik ag a
d o ir kitoblarni va, ayniqsa, badiiy asarlarni o 'q ig a n vaq td a b izn in g o n g im iz
d a tu rli jo y la rn in g , v o q e ala rn in g , shax slarn in g va b o sh q a sh u k ab ila rn in g
obrazlari b eix tiy o r p ay d o b o 'la d i. M usiqa tin g lag an v a q td a h a m xuddi
sh u n d a y b o 'la d i. B adiiy a sarla rn in g xususiyati sh u n d a k i, biz b u asarlarn i
id ro k q ila y o tg a n im iz d a ( o ‘q iy o tg an im izd a, k o ‘ra y o tg a n im iz d a , tin g la y o t-
g an im izd a) u la r b iz d a b eix tiy o r xayol pay d o qiladi.
O rzu va shirin xayol surish, k o 'p in ch a, beixtiyor paydo b o 'lad i. B izning
tush k o'rishim iz ham ixtiyorsiz xayol faoliyatidir. O datda, kishi qattiq ux-
lam agan vaqtida tush k o 'rad i; uyqu vaqtida, garchi z a if h olda b o 'lsa h am ,
h a r holda, tu g 'ilad ig an sezgilar, kishi organizm ining holati va ehtiyojlari,
shuningdek, kishi b e d o r yurgan cho g 'id a tuyg'usida kechirgan hissiyotlar,
uyqu vaqtida beixtiyor p aydo bo'ladigan ta sa w u rla r odam n in g tu sh ko'rishiga
sabab b o 'lad i. M asalan, biz salqin uyda issiq k o 'rp a yopinib, uxlab qoldik;
kechasi q o 'lim iz yoki o y o g 'im iz ochilib qolganida biz sovuq q o ta boshlaym iz.
M an a shu sovuqni sezish xayolni ishga soladi, o 'sh a n d a , m asalan, biz sh u n
day tu sh k o 'ra m iz biz q o r bosgan y o 'ld a oyoq yalang ketayotgan b o 'lam iz ,
o 'zim izn i sovuqdan p an ag a olishga harakat qilam iz, issiq b inoga kirib olishga
k o 'p u rin am iz-u , iekin buni uddalay olm aym iz va hokazo.
l.P . P av lo v n in g fik ric h a , tu sh k o 'ris h n in g fiziologik asosi «ilgarigi
t a ’siro tlarn in g » n e rv d a q o ld irg a n izlari ju d a k u tilm a g an b ir ta rz d a b ir-b iri
b ilan b o g 'la n ish id a d ir. X ay o ln in g b eix tiy o r ja ra y o n la ri b e ta rtib ravishda
o 'tm a y , balki m u a y y a n b ir narsaga y o 'n a lg a n b o 'la d i. Bu y o 'n a lish shaxs
ning eh tiy o jlari, m a q sa d la ri, hissiyotlari, te v a ra k -atro fd a g i v o q elik n i id
rok qilishi, u n in g u stu n tu rg a n ta sa w u rla ri va fikrlari b ila n b elg ilan ad i.
Do'stlaringiz bilan baham: