Fizika kursi

To‘la  mexanik  energiya  va  uning  saqlanish  qonuni.    Ko‘p 

hollarda jism bir vaqtning o‘zida ham kinetik energiyaga, ham potensial 

energiyaga  ega  bo‘ladi.  Kinetik  va  potensial  energiyalarning yig‘indisi 

---

 

55

to‘la mexanik energiya deb ataladi. Masalan, Yer sirtidagi h balandlikda 

Yerga nisbatan 

υ

 tezlik bilan harakatlanayotgan jism 

mgh

m

W

+

=

2

2

υ

 

 

 

(4.12) 

to‘la energiyaga ega bo‘ladi. 

 

Agar  moddiy  nuqtaga  faqat  konservativ  (bajarilgan  ish  yo‘lni 

shakliga bog‘liq bo‘lmaydi) kuchlar ta’sir etsa, bu kuchlarning elementar 

dr  ko‘chishida  bajargan  ishni  moddiy  nuqta  potensial  energiyasining 

kamayishiga teng, ya’ni 

 

P

dW

dA

−

=

. 

 

 

Ikkinchi  tomondan  moddiy  nuqtaning  bu  ko‘chishda  bajargan 

ishi uning kinetik energiyasining ortishiga teng, ya’ni 

 

k

dW

dA

−

=

. 

 

Bu ikki ifodani taqqoslash tufayli 

 

P

k

dW

dW

−

=

 

  

yoki 

0

)

(

=

+

P

k

W

W

d

 

 (4.13) 

hosil qilamiz. 

 

Oxirgi  ifodadagi  (W

k

  +  W

p

)  moddiy  nuqta  kinetik  va  potensial 

energiyalarining  yig‘indisidir,  ya’ni  to‘la  mexanik  energiyasiga  teng. 

Undan 

const

W

W

W

P

k

Т

=

+

=

 

 

(4.14) 

hosil bo‘ladi. 

const

gh

m

m

W

=

+

=

2

2

υ

 

 

(4.15) 

 

Bu  mexanik  energiyaning  saqlanish  qonunining  matematik 

ifodasidir. Bu qonun quyidagicha ta’riflanadi: faqat konservativ kuchlar 

ta’sir  etayotgan  jismlar  yopiq  sistemasining  to‘la  mexanik  energiyasi 

o‘zgarmaydi.  

 

SI sistemada energiya ish birligida, ya’ni Joulda o‘lchanadi. 

 

---

 

56

4.3- . Absolyut elastik va noelastik urilishlar 

 

 

Jismlarning  o‘zaro  urilishida  ularning  sirtlari  bevosita  bir-biriga 

tegadi va deformatsiya yuz beradi. Bunda jismlarning urilishidan oldingi 

kinetik  energiyasi  qisman  yoki  to‘la  ravishda  elastik  deformatsiya 

potensial  energiyasiga  va  jismlarning  ichki  energiyasiga  aylanadi.  Ichki 

energiyani  ortishi  o‘z  navbatida  jismning  haroratini  ortishiga  sabab 

bo‘ladi.