Fizika kursi
Download 2,6 Mb. Pdf ko'rish
|
fizika kursi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 13.7 – rasm.
- Bu Maksvellning birinchi tenglamasidir.
- Maksvellning ikkinchi tenglamasi
- Bu Maksvellning to‘rtinchi tenglamasidir.
- Savollar
- Masalalar
- Berilgan
|
13.8 – rasm.
201
o‘zgarish tezligi
t D ∂ ∂
proporsional va tashqi
zanjirdagi o‘tkazuvchanlik tokiga teng bo‘ladi.
Zanjirdan o‘tayotgan tokning oniy qiymati I bo‘lsin, kondensator qoplamalaridagi zaryadning sirt zichligini S q = σ deb olaylik. U holda kondensator plastinkasi ichidagi o‘tkazuvchanlik toki zichligining qiymati
σ
S q dt d dt S dq S I j utk = = = = 1 yoki
dt d j utk σ =
(13.41)
bo‘ladi.
Ikkinchi tomonidan shu momentdagi plastinkalar oralig‘idagi elektr maydon kuchlanganligining qiymati ε ε σ 0 = Е
teng edi. Maydonning elektr induksiyasi esa σ ε
σ ε ε ε ε = = = 0 0 0
D
(13.42) ga teng. Vaqt o‘tishi bilan plastinkalardagi zaryadning sirt zichligi o‘zgaradi. Bu esa plastinkalar oralig‘idagi elektr maydon induksiyasi qiymatining o‘zgarishiga sababchi bo‘ladi, ya’ni: dt d t D σ ∂ ∂ =
(13.43) Hamma vaqt t D ∂ ∂ ning yo‘nalishi o‘tkazuvchanlik tokining yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi. t D ∂ ∂ ning birligi 2 2 1 m A c m K t D l‘ = ⋅ = ∂ ∂ bo‘ladi. 202
t D ∂ ∂ kattalik Maksvell gipotezasiga asosan, siljish tokining zichligidir, ya’ni:
t D j silj ∂ ∂ =
(13.44)
Shunday qilib, o‘zgaruvchan tok zanjirida o‘tkazgichlardagi o‘tkazuvchanlik tokining chiziqlari kondensator plastinkalari oralig‘idagi siljish tokining chiziqlariga ulanib ketadi.
Maksvell nazariyasining asosini uning nomi bilan ataladigan to‘rtta tenglama tashkil etadi. 1. Qo‘zg‘almas zaryad q atrofidagi fazoda elektr maydon hosil qiladi. Bu maydon potensial maydondir. Bu maydon kuchlanganlik vektori Eq ning ixtiyoriy berk kontur bo‘yicha sirkulyatsiyasi nolga teng: 0 =
l l d l q Е
(13.45)
Ugormaviy elektr maydon kuchlanganligi E V ning chiziqlari doimo berk. Shuning uchun, E
- vektorining ixtiyoriy berk kontur bo‘yicha sirkulyatsiyasi noldan farqli
∫ ∂ ∂ − = ∫ t B
(13.46)
Natijaviy maydon kuchlanganligi E q va E V maydon kuchlanganliklarning yig‘indisidan iborat bo‘lishi kerak, ya’ni
+ = (13.45) va (13.46) tenglamalarni qo‘shsak dS n s l l d l Е ∫ ∂ ∂ − = ∫ t B
(13.47)
Bu ifodaning chap tomonidagi integral ixtiyoriy berk kontur bo‘yicha, o‘ng tomonidagi integral esa shu konturga tiralgan ixtiyoriy sirt bo‘yicha olinadi. Bu Maksvellning birinchi tenglamasidir. 2. Magnit maydon harakatdagi zaryadlar atrofidagina emas, balki fazoning vaqt davomida o‘zgarib turuvchi elektr maydon mavjud bo‘lgan barcha sohalarida ham vujudga keladi. O‘zgaruvchan elektr maydon induksiyasi vektorining o‘zgarish tezligini xarakterlovchi t D ∂ ∂ kattalikni siljish tokining zichligi j silj deb yuritilishi bilan yuqorida 203
tanishdik ((13.44) qarang). Agar zanjirdagi to‘liq tok zichligini j T deb
belgilasak t d D j j j j utk silj utk T ∂ + = + =
(13.48) hosil bo‘ladi. (13.48) dan foydalansak, magnit maydon kuchlanganlik vektorining ixtiyoriy berk kontur bo‘yicha sirkulyatsiyasi uchun quyidagini yozamiz:
∫ ∂ ∂ + − = ∫ t
(13.49) Bu ifoda Maksvellning ikkinchi tenglamasi deb ataladi. U magnit maydon kuchlanganlik vektori N ning ixtiyoriy berk kontur bo‘yicha sirkulyatsiyasi, shu konturga tiralgan ixtiyoriy S - sirtni teshib o‘tuvchi makroskopik va siljish toklarining algebraik yig‘indisiga tengligini ko‘rsatadi. 3. Elektr induksiya vektori D ning ixtiyoriy berk sirt orqali oqimi shu sirt ichidagi barcha erkin zaryadlarning algebraik yig‘indisiga teng: ∫ ∫
V n qdV dS D
(13.50)
bundagi ρ - berk sirt ichida joylashgan zaryadlarning hajmiy zichligi. Bu Maksvellning uchinchi tenglamasidir. 4. Magnit maydon qanday usul bilan hosil qilinmasin magnit induksiya chiziqlari doimo berk bo‘ladi. Shuning uchun umumiy holda: ∫ = 0 dS B n
(13.51)
Bu Maksvellning to‘rtinchi tenglamasidir. Yuqoridagi to‘rtta tenglama integral ko‘rinishdagi Maksvell tenglamalaridir.
Endi Maksvell tenglamalarini differensial ko‘rinishini yozaylik: t B rotE ∂ ∂ − =
(13.52) t B j rotH utk ∂ ∂ + =
(13.53) ρ =
(13.54)
0 =
(13.55)
Maksvellning bu tenglamalari tabiat qonunlarining ifodasidir.
204
Savollar 1.
O‘z tajribalariga asoslanib Faradey induksion tokning qiymatini qanday aniqladi? 2.
aniqladi? 3.
Induksion EYUK hosil bo‘lishini energiyani saqlanish qonuniga asosan tushuntiring. 4.
tushunasiz, o‘zinduksiya EYUK ifodasini keltirib chiqaring? 5.
Magnit maydon energiyasini va energiya zichligini ifodasini yozing. 6.
Moddalarning magnit
xossalarini xarakterlovchi kattaliklar magnitlanish vektori, magnit qabul qiluvchanlik va magnit maydon kuchlanganligi orasida qanday bog‘lanish bor? 7.
Moddalarning diamagnetik, paramagnetik va
ferramagnetik xususiyatlarini uch sinfga bo‘linishining asosiy sababini ko‘rsating. 8.
elektromagnit maydon
uchun yaratgan tenglamalarining integral va differensial ko‘rinishlarini ifodalang. 9.
Elektr maydonining o‘zgarishi tufayli vujudga kelgan magnit maydon va elektr maydon orqasidagi miqdoriy bog‘lanishini ifodalovchi Maksvell siljish toki deganda nimani tushunasiz?
44-masala. Magnit induksiyasi B=0,5Tl bo‘lgan bir jinsli magnit maydonga kuch chiziqlariga 0 60
α burchak ostida joylashgan S=25sm 2 sirt orqali o‘tuvchi magnit induksiya oqimi Ф topilsin.
0 60 = α
S=25sm 2 =2,5
. 10 -3 m 2
Ф ~?
Yechish: Biror S sirt orqali o‘tuvchi magnit induksiya oqimi ф ushbu
formuladan aniqlanadi: α cos BS Ф =
(1) bunda α -magnit induksiya vektori B r va sirt S ga o‘tkazilgan n r normal orasidagi burchak.
Masalada berilgan kattaliklarning son qiymatlarini o‘rniga qo‘yib hisoblab chiqamiz: 205
. 10 25 , 6 10 625 , 0 5 , 0 10 5 , 12 60 cos 10 5 , 2 5 , 0 cos
4 3 7 3 W в WB Tl BS Ф − − − − ⋅ = ⋅ = = ⋅ ⋅ = ⋅ ⋅ = = α 45-masala. Induksiya B=0,5 Tl bo‘lgan magnit maydonda l=50sm uzunlikdagi sterjen s ayl / 4 = ν chastota bilan tekis aylanmoqda. Aylanish o‘qi sterjenning bir uchidan o‘tib, magnit maydonning kuch chiziqlariga parallel yo‘nalgan bo‘lsa sterjenning uchlarida hosil bo‘lgan induksion EYUK ning qiymati topilsin.
B=0,5Tl, l=50sm,
s ayl / 4 = ν
i ε ~? Yechish. Faradeyning elektromagnit induksiya qonuniga binoan induksion EYUK quyidagiga teng: t Ф i ∆ ∆ − ε
Sterejenning har bir aylanishida kesib o‘tgan magnit induksiya oqimi quydagicha bo‘ladi. 2
π = =
Agar sterjenning t ∆ vaqt oralig‘ida N ∆ marta aylansa, magnit induksiya oqimining o‘zgarish N l B N Ф Ф ∆ ⋅ = ∆ ⋅ = ∆ 2 π , uni (1) formulaga qo‘yib topamiz: ν π π ε 2 2 l l B t N B t Ф i − = ∆ ∆ − = ∆ ∆ =
Bunda t N ∆ ∆ = ν sterjenning aylanish chastotasi. Kattaliklarning son qiymatlarini (3) ga qo‘yib hisoblaymiz: V B i 57 , 1 4 25 , 0 5 , 0 14 , 3 2 = ⋅ ⋅ ⋅ = = ν π ε l .
2 va
o‘ramlar soni N=800 bo‘lgan g‘altakning induktivligi L topilsin. G‘altak o‘zagi materialining nisbiy magnit singdiruvchiligi 500 =
ga teng. Download 2,6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish