N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

Kompressor mashinalarning asosiy xarakteristikalari. 
Turi 
Qo’llanilishi
 
Sarfi, m
3
/min 
Bosim orttirish 
darajasi 
Aylanishlar 
soni 
Porshenli 
Vakuum-nasoslar 
Kompressorlar 
0-100 
0-500 
1-50 
2,5-1000 
60-1500 
100-3000 
Rotorli 
Vakuum-nasoslar 
Xavo xaydagich 
Kompressorlar 
0-100 
0-500 
0-500 
1-50 
1,1-3 
3-12 
250-6000 
300-15000 
300-15000 
Markazdan 
qochma 
Ventilyatorlar 
Xavo xaydagich 
Kompressorlar  
0-6000 
0-5000 
100-4000 
1-1,15 
1,1-4 
3-20 
300-3000 
300-3000 
1500-45000 
Bo’ylama
 
Ventilyatorlar 
Kompressorlar  
50-10000 
100-15000 
1-1,40 
2-20 
750-10000 
500-20000 
 
 
XI.2. 
Gazni transport qilishda qo‘llaniladigan
 kompressorlar 
Neft  va  gaz  sanoatida  kompressorlar  juda  keng  qo‘llaniladi.  Masalan,  gaz 
sanoatida magistral gaz quvurlarida, konlarda quduqlardan chiqayotgan gazni yig‘ish, 
yer  osti  gaz  omborlariga  gaz  haydash,  uzoq  masofaga  uzatuvchi  quvurlarni  sinash 
uchun  va  boshqa  maqsadlarda  ishlatilsa,  neft  sanoatida  qatlamga  gaz  haydash, 
quduqlarni  gaz  ko‘tar
gich  usuli  bilan  ishlatish,  quduqlarni  ishga  tushirish  uchun 
ishlatiladi. 
Kompressorlarni  xalq  xo‘jaligida  juda  keng  ishlatilishiga  ko‘ra  porshenli  va 
markazdan  qochma  kompressorlar  tuzilishiga,  ishlash  tarziga,  quvvatiga  va  boshqa 
omillariga qarab bir qancha turlari mavjud. 
Gazomotokompressorlar,  gaz  haydagichlar,  ventilyatorlar,  rotatsion  va  vintli 
kompressorlar ham mavjud 
bo‘lib, ular gaz haydashni har xil sharoitlarida ishlatiladi. 
Shuningdek,  kompressorlarning  ko‘chma  (ya’ni  katta  yuk  avtomobillarga 
o‘rnatilgani) va muhim (ya’ni bir yerga o‘rnatilgan) holda ishlatiladigan turlari ham 
mavjud. 
Kompressor  stansiyalari  qanda
y  maqsadlarda  qurilishidan  qat’iy  nazar 
quyidagi inshootlardan tashkil topgan bo‘ladi:
 

---

159 
 
1)  mashina  zali  - 
bu  yerda  kompressorlar  maxsus  poydevorlarga  o‘rnatilgan 
bo‘lib,  kerakli  o‘lchov  asboblari,  ko‘tarish  kranlari  va  boshqa  qo‘shim
cha 
mexanizmlar bilan bu
tlangan bo‘ladi;
 
2) sovutish uchun suv haydaydigan nasos stansiyasi;  
3)  issiq  suvni  sovutadigan  qurilma
,  issiq  suv  to‘planishi  uchun  maxsus 
saqlagich va sovuq suv yig‘ib qo’
yiladigan hovuz; 
4) gaz tozalagich, moy ajratkich va boshqa maxsus asbob-uskunalar 
o‘rnatilgan 
alohida maydoncha; 
5) elektrtransformator  va elektr 
taqsimlagish o‘rnatilgan maxsus maydoncha;
 
6)  mexanik  ustaxona,  omborxona,  ishchi  xodimlar  uchun  dam  olish,  kiyinish 
va yuvinish xonalari kabi qo‘sh
imcha binolar. 
Tabiiy  gaz  uzatuvchi  magistral  quvurlarida  maxsus  hisoblashlar  orqali  gaz 
haydovchi  kompressor  stansiyalarini  soni  va  joylashish  nuqtalari  aniqlanadi. 
Kompressor  stansiyalarni  qurishdan  asosiy  maqsad  tabiiy  gazni  uzoqqa  uzatish 
bo‘lib,  ular  qurilishi  bo‘yicha  murakkab  inshoot  hisobl
anadi.  Odatda  kompressor 
stansiyalari orasidagi  masofa  loyiha ishlari bo‘yicha  aniqlanadi,  lekin gaz  magistral 
quvuri o‘tkaziladigan geografik sharoitlari, haydalayotgan gazning quvur boshlanishi 
va oxiridagi bosimi,  elektr  va  suv  ta’minoti kabi omillarni 
hisobga  olgan  holda  har 
100-150 km da qurilishi mumkin.  
Kompressorlar ham xuddi nasoslar kabi porshenli va markazdan qochma turda 
ishlab chiqarilmoqda. 
Porshenli  kompressorlar  markazdan  qochma  kompressorga  nisbatan  yuqori 
foydali ish koeffitsiyentiga ega, juda katta bosimlargacha (100MPa dan yuqori) siqib, 
ta’mirlash ishlari orasi uzoq bo‘lishi, atrof muhiti sharoiti o‘zgarishi (harorat, bosim) 
kompressor  quvvatiga  ta’sir  ko‘rsatmasligi  va  boshqa  shu  kabi  omillar  bo‘yicha 
afzalliklarga ega. 
Markazdan  qochm
a  kompressor  konstruktiv  tuzilishi  bo‘yicha  juda  turli 
ko‘rinishlar  ega.  Bunday  kompressorl
a
rda  haydalishi  kerak  bo‘lgan  gazning  kinetik 
energiyasi potensial energiyaga aylantirib, yuqori bosim hosil qilinadi. 
 

---

160